بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سلطان عمان، قابوس بن سعید آل سعید، بامداد روز شنبه در گذشت. دولتمردی که از او به عنوان یکی از ستون‌های دیپلماسی و بی‌طرفی در منطقه پرتلاطم خاورمیانه یاد می‌شد و نزدیک به 50 سال یک تنه بر عمان حکمرانی کرده ‌بود. بلافاصله بعد از مرگ سلطان قابوس، مقام‌های ارشد دربار عمان با باز کردن پاکت وصیت او در برابر دوربین‌ها، نام سلطان جدید را اعلام کردند. به گفته ناظران تا پیش از گشودن این نامه هر چند گمانه‌زنی‌هایی در مورد نامزدهای جانشینی سلطان عمان وجود داشت اما کسی از هویت جانشین خبر نداشت. هیثم بن طارق، وزیر فرهنگ و میراث فرهنگی عمان از روز گذشته به عنوان سلطان جدید این کشور انتخاب شد. او وعده داده که میراث سلطان قابوس در بی‌طرفی سیاست خارجی و رشد اقتصادی کشور را ادامه دهد. گفته می‌شد، سلطان عمان که از 5 سال پیش به دلیل ابتلا به سرطان به صورت مستمر تحت درمان قرار داشت به گزارش رسانه‌ها در وضعیت وخیم سلامتی قرار داشت اما دربار عمان هیچ دلیل رسمی برای درگذشت او اعلام نکرده است. خبرها در مورد درگذشت سلطان عمان در یک ماه گذشته و بعد از بازگشت او از آخرین سفر درمانی به بلژیک تا حدی جدی شد که وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و هندوستان و بلافاصله دبیرکل اتحادیه عرب برای احوال‌پرسی از او و نشان دادن همبستگی با سلطنت عمان در شرایط سخت به مسقط سفر کردند.
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه در واکنش به خبر درگذشت سلطان عمان با انتشار بیانیه‌ای ضمن تسلیت درگذشت او به جانشینش تبریک گفت. ظریف نوشت:«فوت اعلی‌حضرت سلطان قابوس بن سعید، رحمت‌الله، خسارتی برای منطقه است اما امید به حکمایی مثل اوست. ما این مصیبت را به همسایه عزیز خود عمان تسلیت می‌گوییم. جانشینی اعلی‌حضرت هیثم بن طارق را به ایشان تبریک می‌گوییم و امیدواریم روابط ما در دوران سلطنت ایشان مثل سابق باشد و آینده از گذشته الهام بگیرد.» دومینیک راب، وزیر خارجه بریتانیا هم با انتشار پیامی درگذشت سلطان عمان را تسلیت گفت و نوشت:«از شنیدن خبر درگذشت اعلی‌حضرت سلطان قابوس بن سعید آل سعید متاثر شدم. او بسیار مورد احترام بود و بسیار برای گسترش صلح و ثبات در عمان و بقیه منطقه تلاش می‌کرد.» مقام‌های ارشد بین‌المللی از جمله عمران خان نخست‌وزیر پاکستان، اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان، مولود چاوش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه و بسیاری دیگر از سیاستمداران بین‌المللی، درگذشت سلطان عمان را تسلیت گفتند.
سلطان بی‌طرف
نیویورک‌ تایمز در مورد حکمرانی سلطان قابوس می‌نویسد:«در منطقه‌ای که در گرداب فرقه‌گرایی، اختلافات سیاسی و دخالت‌های خارجی سرگردان است، سلطان قابوس با لحن آرام و قامت کوچکش، سیاست خارجی مستقل و عدم تعهد را در پیش گرفت. او به یک رهبر بی‌همتای منطقه‌ای تبدیل شد که با همه قدرت‌هایی که از یکدیگر نفرت داشتند، رابطه سیاسی داشت، از ایران و اسراییل و امریکا گرفته تا عربستان سعودی و حوثی‌های یمن.» این روابط مستقل و بی‌طرفانه تا جایی پیش رفت که در محافل دیپلماتیک از عمان با عنوان سوییس خاورمیانه یاد می‌شد. عمان یکی از 3 کشور عربی بود که بعد از توافقنامه صلح میان مصر و اسراییل روابط خود را قاهره قطع نکرد. سال 1991 سلطان قابوس در حمایت از روند سازش خاورمیانه، اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت رژیم اشغالگر سرزمین فلسطین را به عمان دعوت کرد. هر چند سلطان قابوس به ارتش امریکا اجازه داد تا از پایگاه‌های این کشور برای اجرای عملیات طبس برای آزادسازی دیپلمات‌های امریکایی علیه ایران استفاده شود، همزمان توازن را در روابطش با تهران حفظ کرد تا جایی که 30 سال بعد، مسقط به محلی برای میانجی‌گری و وساطت میان تهران و واشنگتن در پرونده هسته‌ای تبدیل شد.
البته این رویکرد مستقل سلطان قابوس از سوی همه مورد استقبال قرار نمی‌گرفت. همان اندازه که نقش او در ایجاد یک پل ارتباطی میان تهران و واشنگتن برای مذاکرات محرمانه‌ای که نهایتا به برجام منتهی شد بارز بود، پذیرش سفر بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم اشغالگر سرزمین فلسطین به مسقط و دیدار با او از سوی بسیاری مورد انتقاد قرار گرفت. بریتانیایی‌ها از او به دلیل عدم موضع‌گیری در مورد توقیف کشتی استنا ایمپرو در تنگه هرمز ناخرسند شدند و سعودی‌ها و اماراتی‌ها از عدم موضع‌گیری‌اش در مورد جنگ در یمن و محاصره قطر. بل ترو، خبرنگار روزنامه ایندیپندنت می‌نویسد:«جایگاه عمان به عنوان یک میانجی بی‌طرف منطقه‌ای کم‌کم در حال تبدیل شدن به یک مشکل برای عمان تبدیل می‌شد... بعد از توقیف یک نفتکش با پرچم بریتانیا، مقام‌های بریتانیایی به سلطان عمان التماس می‌کردند که این اقدام را نقض حاکمیت کشور تلقی کند اما از این کار خودداری کرد.» این خبرنگار در ادامه ضمن تکرار ادعای توقیف کشتی استنا ایمپرو در آب‌های عمان تاکید می‌کند:«برخی از مردم عمان معتقد بودند که سلطان این کشور حاکمیت بر تنگه هرمز را کاملا به ایران واگذار کرده است.» خبرنگار پایگاه ایندیپندنت در ادامه با اشاره به درگیری‌های یمن هم می‌نویسد: «همزمان با اوج‌گیری درگیری‌ها در شرق یمن به نظر می‌رسید که عمان عملا بی‌طرفی در این جنگ را کنار گذاشته و با حمایت از سران قبایل استان مهره در حال رویارویی غیرمستقیم با امارات متحده عربی است.»
چالش‌های سلطان هیثم
سینزیا بیانکو، پژوهشگر شورای اروپایی روابط خارجی در مورد انتخاب جانشین سلطان قابوس می‌نویسد:«خانواده سلطنتی عمان به سرعت در تعیین جانشین او عمل کردند چراکه در چنین شرایطی نشان دادن اتحاد داخلی به جهان خارج به ویژه در شرایطی که نگرانی‌های زیادی در مورد دخالت خارجی در فرآیند انتخاب جانشین به ویژه از سوی همسایگانی چون عربستان سعودی و امارات متحده عربی وجود داشت از اهمیت بالایی برخوردار بود.» این پژوهشگر مسائل خلیج فارس می‌نویسد: «هیثم بن طارق از جمله کسانی بود که همواره به عنوان جانشین سلطان قابوس از او یاد می‌شد. او شخصیتی آرام و غرق در فرهنگ است. در دانشگاه آکسفورد تحصیل کرده و روابط نزدیکی با خانواده سلطنتی بریتانیا دارد با این حال بر خلاف دیگر نامزدهایی که برای جانشینی سلطان مطرح بودند هیچ سابقه نظامی ندارد. فقدان سابقه نظامی، خود یک پیام در مورد انتخاب اوست. در عین حال اینکه به جای دو نامزد مطرح جوان‌تر، انتخاب نامزد سالخورده‌تر و باتجربه‌تر، پیام استمرار سیاست حاکم در عمان را در خود پنهان دارد و به نظر می‌رسد که تحت سلطنت او هم سیاست خارجی او به ویژه در مقابل ایران و عربستان سعودی، تغییر چندانی نکند.» بیانکو در مورد سوابق سلطان جدید عمان می‌نویسد: «هیثم بن طارق سال‌ها بود که در مقام وزیر فرهنگ و میراث فرهنگی عمان فعالیت می‌کرد. پیش از این مقام او از جمله مدیران ارشد وزارت خارجه بود و بارها هم در مقام وزیر ارشد، مدیریت جلسات کابینه را بر عهده داشت. در نتیجه می‌توان تصور کرد که از آگاهی بالایی در مورد سیاست داخلی و پیچیدگی‌های دربار برخوردار باشد.» این پژوهشگر در عین حال مسیر پیش روی سلطان هیثم را پرچالش ارزیابی و تاکید می‌کند که او در شرایطی به قدرت رسیده که وضعیت اقتصادی عمان به دلیل بدهی‌های خارجی چندان مناسب نیست. پژوهشگر شورای اروپایی روابط خارجی در پایان با یادآوری سرنوشت یوسف بن علوی، وزیر خارجه کهنه‌کار عمان که روزگاری در شورش ظفار از جمله رهبران جنگ داخلی علیه سلطان قابوس بود، می‌نویسد:«[سلطان هیثم] می‌تواند با رویکرد هوشمندانه و یک استراتژی هوشمندانه سیاسی جلوی تصور نمادین حق قدرت در میان اصلی‌ترین قبایل و گروه‌های سیاسی اجتماعی عمان را بگیرد. سلطان قابوس به این دلیل مشهور بود که همواره رقبای خودش را می‌بخشید و به قدرت بازمی‌گرداند شاید بارزترین نمونه‌اش، یوسف بن علوی، وزیر خارجه‌ای باشد که روزگاری از رهبران شورش‌های ظفار علیه او بود.»
پدر عمان مدرن
هر چند حاکمیت نیم قرنه سلطان قابوس که از کودتایی با پشتیبانی بریتانیا علیه پدرش سلطان تیمور آغاز شد و به یک حکومت کاملا انحصاری تبدیل شد از لحاظ آزادی‌های سیاسی، رسانه‌ها و احزاب همواره مورد انتقاد قرار گرفته است اما عملکرد او در مقام سلطان به دلیل تلاش‌هایش برای توسعه عمان همواره مورد تجلیل مردم این کشور قرار گرفته است. سلطان قابوس در دو دهه اخیر تلاش کرد تا اندکی فضای سیاسی این کشور را باز کند و اجازه برگزاری انتخابات محلی و شوراها در این کشور را صادر کرد. با این حال او هنگام مرگ یک تنه مقام سلطنت، نخست‌وزیری و فرماندهی کل قوا را در اختیار داشت. زمانی که قابوس 29 ساله حکومت را در اختیار گرفت، عمان در جنگ داخلی با جدایی‌طلبان تحت حمایت رژیم کمونیست یمن جنوبی قرار داشت. در مجموع 10 کیلومتر راه شوسه، دو مدرسه ابتدایی، دو دبیرستان و دو بیمارستان کوچک در سراسر این کشور وجود داشت که آنها هم توسط امریکایی‌ها اداره می‌شدند. سلطان قابوس توانست با استفاده از درآمدهای نفتی و کمک‌های خارجی به سرعت اقتصاد کشور را توسعه دهد و درآمد سرانه مردم عمان را به شکل روزافزونی افزایش دهد. به ‌رغم وجود محدودیت‌های سیاسی گسترده در عمان، بخش عمده‌ای از محبوبیت سلطان عمان ناشی از موفقیت او در توسعه اقتصادی عمان بود.