بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - مناقشه قره‌ باغ؛ سنگ محک روابط اردوغان و پوتین
سایز متن الف الف
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد! http://akhr.ir/6886717
٨
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
اگر ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در طول این سال‌ها یک چیز را به خوبی مشخص کرده باشد، آن چیزی نیست جز اینکه هیچ قدرتی به جز روسیه- نه امریکا، نه اتحادیه اروپا و نه حتی چین- اجازه دخالت در مسائل امنیتی قلمرو شوروی سابق را ندارد. 
به نظر می‌رسد رییس‌جمهور ترکیه هنوز متوجه این پیام نشده است. درست در زمانی که آذربایجان تلاش می‌کند مناطقی را که در سال 1994تسلیم نیروهای ارمنی کرد از آنها بازپس گیرد، رجب طیب اردوغان تصمیم گرفته با حمایت بیشتر از آذربایجان روابط خود با روسیه را آزمایش کند. 
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «بلومبرگ» رویکرد قاطعانه اردوغان در داخل کشور حامیان بسیاری پیدا کرده و ممکن است راهکاری برای حل مشکل منطقه قفقاز باشد که حدود 30 سال به طول انجامیده است. این رویکرد می‌تواند نقش او را در حل و فصل مناقشه پررنگ‌تر کند. اما اگر میزان این دخالت بیش از این شود خطر مقابله به مثل از سوی قدرتی نظامی را در پیش دارد که می‌تواند از چندین سو به منافع ترکیه آسیب بزند. پوتین مدت‌هاست که از چند ‌قطبی کردن نظم جهانی صحبت می‌کند به‌طوری که قدرت‌های منطقه‌ای بتوانند منافع‌شان را بدون دخالت امریکا دنبال کنند اما در ذهن اردوغان چنین هدفی وجود ندارد. الکساندر دینکین رییس انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل آکادمی علوم روسیه و از مشاورین کرملین در این باره می‌گوید: اردوغان در واقع دارد صبر پوتین را می‌آزماید. او روز به روز بیشتر پوتین را تحریک می‌کند. 
غرب تصور می‌کند ترکیه برای همکاری با مسکو، ایالات ‌متحده و دیگر متحدان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) را کنار گذاشته است اما واقعیت این است که پیش از آغاز جنگ قره‌باغ در 27 سپتامبر نیز رابطه این دو کشور چندان تعریفی نداشت. هر یک از کشورهای روسیه و ترکیه به صورت جداگانه مشاوران، مزدوران و نیروهای نظامی خود را در سوریه و لیبی مستقر کرده‌اند که در جناح‌های مخالف فعالیت دارند. اکنون شایعاتی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه ترکیه شبه‌نظامیان سوری را برای کمک به آذربایجان به قره‌باغ فرستاده و مسکو نگران این است که خطوط قرمز در این منطقه زیر پا گذاشته شوند. اختلافات پوتین و اردوغان در موضوع مدیریت و تقسیم‌بندی روز به روز بیشتر می‌شود. روسیه، ترکیه را مقصر فشار بر شرکت گازپروم(یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفت و گاز روسی) می‌داند. آنکارا در مقایسه با ماه جولای سال گذشته 28درصد کمتر از روسیه گاز وارد کرده در حالی که واردات خود از آذربایجان را 22 درصد افزایش داده است. این کشور قصد دارد به زودی خط لوله جدیدی افتتاح کند تا گاز آذربایجان را مستقیما به اروپا ارسال کند و این اتفاق موجب رقابت آنها با شرکت گازپروم خواهد شد. پوتین پیش‌تر در بیانیه‌ مشترکی که با دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا و امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه منتشر کرد خواستار آتش‌بس فوری در آذربایجان شده بود اما اردوغان در سخنرانی اول اکتبر خود در پارلمان ترکیه این درخواست پوتین را «غیرقابل قبول» دانسته و آن را محکوم کرد. 
فرانسه، روسیه و ایالات‌متحده مشترکا ریاست گروه مینسک را برعهده دارند؛ گروهی که از سوی سازمان امنیت و همکاری اروپا ایجاد شده و به دنبال حل و فصل صلح‌آمیز درگیری میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطه ناگورنو قره‌باغ است.
اردوغان در سخنرانی خود گفت گروه مینسک دیگر مناسب هدف ما نیست. او همچنین از سرگیری مجدد جنگ در منطقه قره ‌باغ را به روسیه ربط داد و گفت این بخشی از بحران بزرگ‌تری بود که با «اشغال» کریمه آغاز شد. نیروهای روس سال 2014 در جریان درگیری در شرق اوکراین(که هنوز هم ادامه دارد) کنترل کریمه را به‌دست گرفتند. روز شنبه رهبران ارمنستان و آذربایجان اعلام کردند تنها در صورتی حاضرند پذیرش آتش‌بس را بررسی کنند که طرف مقابل به شروط آنها عمل کند اما بعید است هیچ‌یک از دو طرف شروط طرف دیگر را بپذیرد. مناطق اصلی تحت تصرف ارامنه از سوی سازمان ملل به عنوان سرزمین‌های اشغالی شناخته می‌شوند و به گفته توماس دی وال، کارشناس مسائل منطقه قفقاز این مناطق 13.6درصد از اراضی کشور آذربایجان را تشکیل می‌دهند. در همین حال روسیه و فرانسه می‌گویند، ترکیه شبه نظامیان سوری را برای جنگ به آذربایجان فرستاده است، اقدامی که می‌تواند گروهک‌های تروریستی تندرو را نیز وارد این درگیری کند، درگیری‌ای که همین حالا نیز مسلمانان آذری را در مقابل مسیحیان ارمنی قرار داده است. البته ترکیه و آذربایجان چنین اتهامی را رد کرده‌اند. سازمان دید‌بان حقوق بشر سوریه که تعداد کشته ‌شدگان جنگ سوریه را گزارش می‌کند روز شنبه اعلام کرد که در 48 ساعت گذشته 36 نظامی سوری در درگیری‌های اطراف منطقه قره‌باغ کشته شده‌اند و اکنون تعداد تلفات به 64 تن رسیده است. این گروه می‌گوید، ترکیه تاکنون 1200 جنگجوی سوری را- عمدتا از قوم ترکمن- به آذربایجان اعزام کرده است. دینکین می‌گوید، اگر مشارکت مستقیم ارتش ترکیه یا شبه‌ نظامیان مورد حمایت ترکیه در سوریه ثابت شود، آن وقت است که می‌توان گفت، آنکارا از خط قرمز عبور کرده است. این «چند قطبی‌ای» نیست که پوتین می‌خواست به آن برسد.
ترکیه مدت‌هاست در بحران قره‌باغ از ترک‌زبانان آذربایجان حمایت می‌کند اما این ‌بار میزان مداخله اردوغان بی‌سابقه است. مولوت کاووس‌اوغو، وزیر خارجه ترکیه می‌گوید اگر آذربایجان بخواهد، ترکیه حاضر است جلوتر هم بیاید. همین ماه آگوست بود که آذربایجان و ترکیه مانورهای نظامی گسترده‌ای را با یکدیگر به پایان رساندند.
روسیه نمی‌تواند خود را کنار بکشد. مسکو با ارمنستان پیمان امنیتی دارد و به هر دو طرف سلاح فروخته است. کرملین از روز آغاز دور جدید درگیری‌ها (27سپتامبر) تاکنون حداقل دو مکالمه تلفنی میان پوتین و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان را مخابره کرده است. البته پوتین در این مدت گفت‌وگویی با الهام علی‌اف رییس‌جمهور آذربایجان نداشته است.
مقامات ارشد آنکارا می‌گویند، ترکیه نه تنها به خاطر مسکو به ناتو خیانت نکرده بلکه در منطقه به تنهایی علیه هلالی از فشار روسیه ایستاده است.
این دیدگاهی نیست که در غرب خیلی با آن موافق باشند. سینان اولگن، محقق مهمان در شاخه اروپایی اندیشکده کارنگی می‌گوید در حالی که رهبران ترکیه هرگز در مورد رابطه آنکارا با مسکو دچار توهم نشده‌اند و می‌دانند روابطشان صرفا تجاری است اما آنها با رنجاندن متحدان خود در ناتو، ترکیه را آسیب‌پذیر کرده‌اند. شاید ترکیه می‌توانست به عنوان گزینه آخر از ناتو کمک بگیرد. 
اولگن می‌گوید، هدف اردوغان در آذربایجان این است که گروه مینسک را به حاشیه براند و برای خود جایی در میز مذاکره جدید بر سر حل و فصل مناقشه قره ‌باغ دست وپا کند. این همان راهبرد اهرم‌سازی است که اردوغان در مورد لیبی، سوریه و شرق مدیترانه نیز با موفقیت نسبی اجرا کرد. اما این راهبرد با ریسک همراه است چراکه پوتین ممکن است اگر تحولات برخلاف میلش پیش برود در هر یک از این میادین به ترکیه واکنش نشان دهد. اولگن می‌گوید، ترکیه نسبت به چیزی که باید در وضعیت شکننده‌تری قرار دارد چراکه اعتمادش را به متحدان سنتی‌اش از دست داده و آنها نیز به آنکارا بی‌اعتمادند. تصمیم اردوغان مبنی بر خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس‌400 از روسیه نقش مهمی در این بی‌اعتمادی ایفا کرد.
مشکل روسیه این است که برخلاف دیگر مناقشات به‌جا مانده از دوران شوروی در منطقه قره ‌باغ نیروی نظامی ندارد که بخواهد با استفاده از آن اوضاع را کنترل کند و برخلاف ترکیه تلاش می‌کند، رابطه خود را با هر دو طرف حفظ کند. دی‌وال، نویسنده کتاب «باغ سیاه» که به منطقه نگورنو قره ‌باغ پرداخته است، می‌گوید: تا وقتی توازن قوا وجود داشته باشد، اهرم فشار در دست روس‌هاست اما آنها قادر نیستند، طرف یکی از دو کشور ارمنستان و آذربایجان را بگیرند. آرکادی دوبنوف، تحلیلگر ساکن مسکو می‌گوید که روسیه احتمالا می‌خواهد با عدم مداخله این درس را به دولت اصلاح‌طلب ایروان بدهد که «سیاست‌های ضد روسیه می‌تواند منجر به قطع کامل حمایت مسکو از ارمنستان شود.» پاشینیان در سال 2018 جایگزین نخست‌وزیری شد که بیشتر از او طرفدار کرملین بود.
دوبنوف می‌گوید در حال حاضر این دو خرس بزرگ تلاش می‌کنند، اراضی خود را آن ‌طور که می‌خواهند مرزبندی کنند اما اردوغان باید مواظب باشد از حد خود عبور نکند. کشور او در منطقه قدرت بزرگی محسوب می‌شود اما او نباید فراموش کند که روسیه خود را قدرت برتر می‌داند.