بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - ایران /متن پیش رو در ایران منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
خبرهایی از ساختمان شرکت ملی نفت ایران شنیده می‌شود که بیانگر گوش به زنگ بودن نفتی‌ها برای بازکردن چاه‌های نفت و افزایش صادرات در صورت حذف تحریم‌ها است.
بازار نفت نیز این موضوع را خوب می‌داند. اینکه اگر روزی تحریم‌ها کمرنگ شود، نفت ایران در اولین فرصت با بالاترین حجم ممکن وارد بازار می‌شود تا سهم بازار از دست رفته خود را احیا کند. این موضوع در تحلیل‌ها و گزارش‌های به‌روز بازار نفت از جمله در «اثرپذیری بازار نفت از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده: ایران، روسیه، ونزوئلا» که فیلیپ براون، متخصص سیاست‌های انرژی آن را به رشته تحریر درآورده است، می‌توان دید. براون در این تحلیل می‌نویسد: «وزیر نفت ایران نشان داده است که در صورت لغو تحریم‌های صادرات نفت از سوی ایالات متحده، می‌تواند تولید و صادرات نفت را به سرعت افزایش دهد و مقدمات ورود مجدد و فوری از یک میلیون تا 2 میلیون بشکه در روز تولید ایران به بازار را رقم بزند.»
اما آیا قراردادهای نفتی جایگزین که کشورهای واردکننده نفت ایران با تولیدکنندگان امریکا، عربستان، روسیه و عراق امضا کرده‌اند، اجازه ورود آسان نفت ایران را به بازار می‌دهد؟ آیا امریکا بازاری را که با تحریم به دست آورده است، براحتی بازپس می‌دهد؟
بازگشت به بازار، محالی که می‌تواند ممکن شود
ایران چهارمین دارنده ذخیره بزرگ اثبات شده نفت در جهان - پس از ونزوئلا، عربستان سعودی و کاناداست که در سال‌های اخیر مشمول تحریم‌های امریکا شده است. تحریم‌هایی که یکی از اهداف آن خروج نفت ایران از بازار بود؛ تا جا برای نفت امریکا باز شود.
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که تولید نفت خام ایران در دهه 1970 میلادی در بالاترین نرخ خود بود که بین 5 میلیون تا 6 میلیون بشکه در روز تولید می‌شد. آن زمان روابط دیپلماتیک ایران و امریکا نزدیک و نفت حتی یکی از عناصر این دیپلماسی و تجارت میان دو کشور بود که اکنون به سبب تولید نفت و گاز در امریکا دیگر ایالات متحده با کمتر کشوری این رابطه تجاری را دارد و بیشتر به دنبال فروش در قیمت‌های بالاست تا خرید. به همین خاطر نیز تحریم‌های ایران، ونزوئلا و تا اندازه‌ای روسیه را طراحی کرده است. حالا آیا انتخابات امریکا می‌تواند ورق را برگرداند؟
 فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین به «ایران» می‌گوید: «با این واقعیت مواجه هستیم که اعتماد بازار نسبت به همکاری و حضور مستمر ایران خدشه دار شده است. لذا ممکن است که در صورت کاهش تحریم‌ها، تمایل برای معاملات مدت دار با ایران قدری دشوار باشد. البته این بستگی به عملکرد بازاریابی ایران و عوامل زیاد دیگری هم دارد؛ مانند ماهیت و ساختار شرایط پیش رو، مسأله مکانیسم پرداخت‌ها، پالایشگاه‌های طرف معامله. اما ایران در یک ماه می‌تواند تا یک میلیون بشکه در روز وارد بازار کند که با گذشت زمان، شرایط سخت‌تر می‌شود.»
با این نگاه، بازگشت بخشی از نفت ایران به بازار سریع و برای بخشی نیز سخت خواهد بود. احتمالاً مشتریان ایران در وهله اول همان مشتریان سنتی خواهند بود که به سبب تحریم‌ها مجبور به جایگزینی نفت کشورهای دیگر در پالایشگاه‌های خود شده‌اند.
70 درصد بازار در اختیار تک محموله‌ها
بازار نفت در شرایط مازاد ظرفیت عرضه شدیدی به سبب تولید نفت خام غیرمتعارف امریکا به مرور زمان در یک دهه اخیر و شیوع ویروس کرونا در 10 ماه گذشته قرار دارد. مازادی که قیمت نفت خام را برای اولین بار در تاریخ به نرخ‌های منفی در 20 آوریل 2020 رساند و در چنین شرایطی برخی از تولیدکنندگان نفت خام غیرمتعارف امریکا مجبور به پرداخت پول به خریداران نفت خام تولیدی خود شدند. حالا همین تولیدکنندگان نگرانند که بایدن پیروز انتخابات شود و به برجام بازگردد و با افزایش تولید نفت ایران، قیمت‌ها دوباره کاهش یابد. کاهش قیمت‌ها به معنی تعطیلی برخی از میادین گران قیمت این کشور خواهد بود. اتفاقی که در ماه‌های اخیر و با سقوط قیمت‌ها رخ داد. از سوی دیگر، مازاد عرضه نفت خام در بازار سبب شده که خریداران قدرت بیشتری داشته باشند و در چنین شرایطی معاملات اسپات (تک محموله‌ای) را در اولویت قرار دهند. فریدون برکشلی می‌گوید که «الان شرایط بازار تغییر کرده است و بیش از 70 در صد برداشت‌ها تک محموله یا همان spot است. در شرایط کنونی قراردادهای بلندمدت با اقبال کمتری مواجه است و بازار عمده معاملات تک محموله است. عمدتاً قرارداد‌های ترم (مدت دار-TERM)، مربوط به عرضه از طریق خط لوله است. مانند آنچه برای بخشی از نفت روسیه و عربستان وجود دارد.»
رئیس دفتر مطالعات انرژی وین ادامه می‌دهد: «در بازار اشباع شده -over supply- خریدار نیازی به قرار داد بلند مدت ندارد. مگر اینکه شرایط ویژه‌ای به دست آورد. این مسأله به نفع ایران برای بازگشت به بازار است. هرچند که به سود ایران و هر عرضه کننده‌ای است که به صورت قراردادهای مدت دار کار کنند.»
برکشلی درباره اینکه ایران چگونه می‌تواند قراردادهای بلند مدت خود را دوباره احیا کند، می‌گوید: «در مورد قرار داد‌های ترم، یعنی مدت‌دار، لازم است مذاکرات جدیدی از سر گرفته شود. یعنی پالایشگاه‌ها برای یک مدت معین باید برنامه‌ریزی کنند. از نظر اطمینان از تحویل، نوع نفت خام و ترکیب موردنظر باید مذاکرات تازه‌ای انجام شود. گاهی 2 یا 3 برداشت تک محموله به مدت‌دار تبدیل می‌شود. بازاریابی ایران خیلی تهاجمی است و عربستان نیز این را می‌داند. لذا ممکن است که اوپک پلاس متحمل فشارهای تازه‌ای شود و برای همین هم اجلاس وزرای اوپک پلاس از 31 نوامبر، 1 دسامبر موکول شده است.»
نگاهی به قراردادهای نفتی مشتریان ایران
باید درنظر بگیریم که تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده فقط بخش نفتی ایران را هدف قرار نداده است و بخش‌های حمل و نقل و بیمه و بانکی و تبادلات مالی را نیز شامل می‌شود. حتی در روزهای اخیر دونالدترامپ آخرین تلاش‌های خود را برای سخت تر شدن کار برای جو بایدن –درصورت انتخاب- و همین طور فشار مضاعف بر ایران را به کار بست و اشخاص و شرکت‌های نفتی را مورد تحریم قرار داد. این بار، بیژن زنگنه، وزیر نفت، هم به لیست تحریمی‌ها اضافه شد.
تحریم‌های نفتی ایران به طرز محسوسی از چندین طریق بر بازارهای نفت تأثیر گذاشته است، از جمله کاهش در عرضه، تغییر در روابط قیمت‌ها و تنظیم جریانات تجاری. خریداران نفت ایران و یا ونزوئلا اکنون تولیدکنندگان دیگری را جایگزین ایران کرده‌اند که یکی از آنها امریکاست. کنار گذاشتن امریکا از این مراودات تجاری، آن هم با لغو تحریم‌های امریکایی، کار آسانی نیست.
حدود 2 میلیون بشکه نفت خام ایران برای ورود روزانه به بازار نفت در حالی آماده می‌شود که مشتریان نفت ایران از چین، کره جنوبی، هند، ژاپن، ترکیه –مشتریان سنتی نفت ایران- و همین طور اسپانیا، یونان، فرانسه، ایتالیا، امارات متحده عربی، سنگاپور، آفریقای جنوبی، تایوان، سریلانکا و شرکت‌هایی نظیر توتال فرانسه و انی ایتالیا قراردادهای جدید مدت دار و یا تک محموله‌ها از کشورهای دیگر را جایگزین نفت ایران کرده اند. در بررسی اینکه کدام یک از این قراردادها مدت دار و کدام خریدها تک محموله است، به این نتیجه می‌توان رسید که بخش قابل توجهی از خریدها به صورت تک محموله جایگزین نفت ایران شده اند و این موضوع دست ایران را در بازاریابی مجدد باز می‌گذارد. اما مشکل اصلی شاید همان نفت امریکا باشد که در برخی از موارد به صورت مدت دار و در قالب تبادلات تجاری بلند مدت فروخته شده است.
واردات نفت کره جنوبی و چین نمونه‌هایی از چگونگی تنظیم جریان تجارت نفت با محدودیت‌های مربوط به تحریم‌های ایران است.
قیمت نفت و تخفیف در تحریم‌های ایران
مسلماً، افزایش قیمت‌های مرتبط با تحریم‌ها با تخفیف در تحریم‌های تولیدکننده‌ای مانند ایران، افزایش عرضه جهانی، انتظارات پایین‌تر از نرخ رشد تقاضای جهانی و تعدیل بازار در پاسخ به عرضه نفت، به مرور دست نیافتنی تر خواهد شد.
در این میان شاخص‌های جهانی نفت خام ممکن است که فشار نزولی را در قیمت تجربه کنند که می‌تواند شدت آن از متوسط ​​تا شدید باشد. قیمت‌های بسیار پایین نفت احتمالاً تأثیر منفی بر روی تمام تولیدکنندگان نفت خواهد داشت، از جمله شرکت‌های امریکایی. بر اساس تجربه تاریخی اخیر، اوپک همراه با دیگر کشورهای عضو اوپک پلاس ممکن است سطح تولید را برای ورود بشکه‌های نفت ایران تنظیم کند. اما نمی‌توان با قطعیت در مورد آن صحبت کرد. بازار این احتمال را نیز می‌دهد که نفت ایران با تخفیف‌های ویژه بتواند به سرعت وارد شود. تعدیلات بازار می‌تواند به شکل قیمت‌های پایین‌تر، محدودیت تولید اوپک پلاس و حتی تولیدکنندگان غیر عضو یا هر دو باشد. بسته به شرایط بازار و اینکه چه زمانی وچه حجم نفتی از ایران وارد بازارهای جهانی می‌شود. اما به هر حال ایران باید سهم بازار خود را در اولین فرصت دوباره به دست آورد و بازار باید این فضا را برای ایران بازکند. اگرچه دیگر مانند گذشته وام سهمیه در سازمانی مانند اوپک معنا ندارد.