بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در اخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
کامران کرمی/ وزیر خارجه عربستان سعودی در تازه‌ترین موضع اعلامی درباره ایران گفت که دست ریاض برای گفت‌وگو با دیگر کشورها از جمله ایران همواره دراز است؛ هرچند ما باید نشانه‌های واقعی در تغییر رفتارها در منطقه مشاهده کنیم. «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به چرایی تمایل عربستان و ارسال سیگنال سعودی برای گفت‌وگو با ایران پرداخته است.
وزیرخارجه عربستان سعودی در تازه‌ترین مواضع اعلامی گفت که دست ریاض برای گفت‌وگو با دیگر کشورها از جمله ایران همواره دراز است. او همچنین گفته که اگر از ما خواسته شود در پرونده هسته‌ای ایران مشارکت خواهیم کرد. این اظهارات درحالی مطرح می‌شود که وزیرخارجه ایران با اشاره به تلاش‌های تهران برای مذاکره با عربستان گفته که مقامات ریاض گفته‌اند مسائل جهان عرب ربطی به ایران ندارد. تحلیلگران تمایل لفظی عربستان برای گفت‌وگو با ایران را ناشی از فشارهای احتمالی دولت جدید آمریکا بر ریاض می‌دانند و اینکه عربستان به‌دنبال این است تا با پوشش گفت‌وگو در مذاکرات احتمالی هسته‌ای خود را به‌عنوان یک‌طرف منطقه‌ای طرفدار صلح نشان دهد. در همین ارتباط، فیصل بن‌فرحان، وزیرخارجه عربستان روز جمعه 22 ژانویه- 3 بهمن در گفت‌وگو با شبکه العربیه گفت که کشورش با تمام دولت‌های آمریکا همکاری می‌کند و روابط بسیار خوبی با دولت جدید این کشور هم خواهد داشت. وزیرخارجه سعودی درباره برجام و مسائل هسته‌ای ایران هم گفت: اگر از ما خواسته شود در پرونده هسته‌ای ایران مشارکت خواهیم کرد. فیصل بن‌فرحان در ادامه مدعی شد: دست ریاض برای گفت‌وگو همواره دراز است اما ایرانی‌ها به حرف‌های خود پایبند نیستند. بنابراین ما باید نشانه‌های واقعی در تغییر رفتارهای آنها در منطقه و بحث حمایت از تروریست‌ها مشاهده کنیم. وزیرخارجه سعودی گفت: نصیحت من به ایرانی‌ها این است که مشغول توسعه کشور خودشان باشند.
ادعای فیصل بن‌فرحان درباره تمایل عربستان برای گفت‌وگو با ایران و سرباززدن تهران، درحالی است که مقامات تهران بارها تاکید کرده‌اند که ایران برای گفت‌وگوی فوری و بدون پیش‌شرط با ریاض آمادگی دارد که این اعلام آمادگی همواره با پاسخ منفی عربستان مواجه شده است. در آخرین مورد از این تلاش‌ها، رئیس‌جمهور ایران طرح صلح هرمز را پیشنهاد داد تا به نوعی کشورهای همسایه خلیج‌فارس از جو سرد و دشمنی کنونی در روابط فی‌مابین عبور کنند و زمینه روابط سازنده میان ایران و عربستان هم فراهم شود که این طرح نیز با پاسخ منفی سعودی‌ها روبه‌رو شد.
پیش‌تر نیز وزیرخارجه قطر از آمادگی دوحه برای میانجی‌گری بین ایران و عربستان از یکسو و ایران و آمریکا از سوی دیگر خبر داده بود. قطر و عربستان اخیرا و پس از سه سال و چند ماه اختلاف که در ژوئن 2017 به محاصره همه جانبه قطر و قطع روابط سیاسی و اقتصادی انجامید، روابط خود را در نشست سران شورای همکاری در شهر العلا در عربستان از سر گرفتند.
پاسخ ظریف
ادعای فیصل بن‌فرحان وزیرخارجه عربستان برای گفت‌وگو با تهران در شرایطی است که محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران گفته پیام‌های بسیاری برای عربستان فرستادم از جمله پیامی برای سعود الفیصل از طریق دیپلماسی مسیر 2 فرستادیم که ایشان پاسخ بسیار ناامیدکننده‌ای داد. ظریف روز جمعه سوم بهمن در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد با بیان اینکه من از فرصت‌هایی که درحاشیه اجلاس‌های بین‌المللی برای گفت‌وگو با وزرای‌خارجه عربستان سعودی داشتم همواره استفاده کردم، افزود: «حتی به هتل مرحوم سعود الفیصل در نیویورک رفتم و مورد انتقاد داخلی قرارگرفتم که چرا من به هتل او رفتم. با عادل الجبیر، وزیرخارجه بعدی بارها درحاشیه جلسات گفت‌وگو کردم. پیام‌های بسیاری برای عربستان فرستادم و حتی در هفته‌های نخست حضور در وزارت‌خارجه با شهید عزیز سلیمانی به یک راهکار مشترک برای کار با عربستان سعودی رسیدیم و پیامی برای سعودالفیصل از طریق دیپلماسی مسیر 2 فرستادیم که ایشان پاسخ بسیار ناامیدکننده‌ای داد.»
ظریف با بیان اینکه اولین اقدام سیاسی جدی من، گفت‌وگو با سردار سلیمانی با محوریت مسائل منطقه بود، اظهار کرد: برای آنکه ما و عربستان بتوانیم به جایی برسیم که برای پایان دادن به درگیری در مناطق حساس این منطقه با هم همکاری کرده و ببینیم که آیا می‌توانیم به اشتراک نظر برسیم. شهید سلیمانی در این زمینه آمادگی داشت. من از طریق برادرانی که با عربستان سعودی در جلسات دیپلماسی «مسیر2» یا در جلسات موسسات مطالعاتی حضور داشتند و از طریق فردی که می‌دانستم به عربستان سعودی و حاکمیت آن زمان -نه حاکمیت امروز- نزدیک است پیامی برای سعودالفیصل فرستادم. محتوای کلی پیام هم این بود که بنشینیم درباره موارد مورد اختلاف با هم همفکری و به مردم این کشورها کمک کنیم. یکی از مواردی که به آنها اشاره کردم، پرونده یمن بود که در آن زمان هنوز بحران در این کشور آغاز نشده‌ بود. سردار سلیمانی با نگرش عمیقی که داشتند مساله یمن را به من گفت. در نهایت سعود الفیصل به پیام من پاسخ یک خطی داد: «جهان عرب به شما هیچ ربطی ندارد.» وزیرخارجه ایران ادامه داد: «من بعدها مقاله‌ای در مجله معروف آمریکایی «آتلانتیک» نوشتم که یکی از قسمت‌های عمده آن این بود: «جهان عرب به ایران خیلی ربط دارد. ما در این جهان زندگی می‌کنیم و تمام مشکلات و دشواری‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم، از اینجا نشأت می‌گیرد. ما با جهان عرب برادر هستیم و رابطه خویشاوندی داریم. ایران در واقع مجموعه‌ای بسیار بزرگ‌تر از فارس‌ها است و ما در ایران هم هموطنان عرب‌زبان در کنار هموطنان آذری‌زبان داریم و یعنی چه که جهان عرب به ما ربطی ندارد؟»
چرایی تمایل عربستان به مذاکره با تهران
درخصوص چرایی تمایل ریاض به مذاکره با ایران البته در سطح اعلامی باید به دو متغیر مهم توجه داشت که نشان می‌دهد، این تمایل بیش از آنکه ناشی از ضرورت‌های منطقه‌ای و توجه به مقوله صلح‌سازی در روابط عربستان و ایران باشد، بیشتر ناشی از ملاحظات تاکتیکی است.
1- فشار دولت بایدن
اصلی‌ترین متغیر شکل‌دهنده به تغییر برخی جهت‌گیری‌های الگوی رفتار منطقه‌ای عربستان، روی کار آمدن دولت دموکرات‌ها در آمریکا و تغییر احتمالی سیاست‌های خاورمیانه‌ای ایالات‌متحده است. این تغییر به‌خصوص در ارتباط با مسائل حقوق‌بشری، جنگ یمن و توافق هسته‌ای ایران، نقش مهمی در افزایش سطح فشارها بر عربستان خواهد داشت و ریاض نیز با ادراک مبتنی بر نگرانی از این تغییر، درصدد است تا در ارتباط با متغیرهای یاد شده، از خود نرمش نشان داده و خود را در مقام طرف صلح و طرفدار ثبات نشان دهد. این مساله به‌خصوص با اظهارات اخیر گزینه پیشنهادی بایدن برای مدیر اطلاعات ملی آمریکا که گفته بود اسناد قتل جمال خاشقجی باید از طبقه‌بندی خارج شود، نقش مهمی در نگرانی‌های عربستان از تغییرات جدید دارد. بنابراین ریاض با افزایش احتمالی فشار بر عربستان به‌خصوص موقعیت محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی، به سمت ایجاد موازنه با طرف‌های دیگر بین‌المللی و منطقه‌ای حرکت خواهد کرد و چه بسا در این شرایط شاهد کاهش سطح تنش بین تهران و ریاض نیز باشیم.
2. حضور در مذاکرات احتمالی هسته ای
دومین هدف عربستان از ایجاد تصویر طرفدار گفت‌وگو از خود، حضور در مذاکرات اصلاحی بر سر برجام بین ایران و 1+5 با بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای است. مقامات ریاض بارها اعلام کرده‌اند که جو بایدن نباید اشتباه سلف خود یعنی باراک اوباما را تکرار کند و از این‌رو لازم است شورای همکاری خلیج‌فارس و در راس آن عربستان در این مذاکرات حضور داشته باشد تا دغدغه‌های آن‌که دائمی کردن توافق هسته ای، محدود‌سازی برد موشک‌های ایران و پایان دادن به آنچه مداخلات ایران در جهان عرب خوانده می‌شود، محقق شود. از این‌رو بخش مهمی از اظهارات وزیرخارجه عربستان را می‌توان زمینه‌سازی برای حضور ریاض در این مذاکرات احتمالی دانست که اگر عربستان موفق نشود به این گفت‌وگوها راه پیدا کند، زمینه را برای خنثی کردن فشارها و گرفتن برخی امتیازات منطقه‌ای از آمریکا فراهم می‌کند.