بزرگنمايي:

سرزمین ایرانیان- مولکول‌های فسفولیپید، چربی‌ها یا اصطلاحاً لیپیدهای دارای فسفر، یک بخش قطبی و یک بخش غیرقطبی هستند که بر اساس الکل­‌های موجود، می­‌توان آن‌ها را به دو گروه گلیسروفسفولیپیدها و اسفینگومیلین‌ها تقسیم کرد.

گلیسروفسفولیپیدها، فسفولیپیدهای اصلی هستند که در آن‌ها گلیسرول ساختار اصلی را تشکیل می‌دهد. ولی اسفینگومیلین‌ها جزء مهمی از غشای سلولی حیوانات هستند. فسفولیپیدها می­‌توانند به دو نوع طبیعی و سنتزی تقسیم‌­بندی شوند.

منابع اصلی فسفولیپیدها شامل روغن‌­های گیاهی (دانه سویا، تخم پنبه، ذرت، گل آفتابگردان و دانه کلزا) و بافت حیوانی (زرده تخم‌مرغ و مغز گاو) هستند. درواقع زرده تخم‌مرغ و دانه سویا مهم‌ترین منابع برای فسفولیپیدها هستند. فسفولیپیدها اجزای ضروری همه غشاهای سلولی و زیرسلولی بوده و به‌طور گسترده در بدن انسان­‌ها، حیوانات و گیاهان وجود دارند. این مولکول‌ها می‌توانند به نحوی آرایش پیدا کنند که غشایی دولایه را بسازند. چنین غشایی در اطراف سلول‌های همه موجودات زنده یافت می‌شود.

فسفولیپیدها با توجه به خواص خود، می‌توانند با تشکیل واحدهایی به نام لیپوزوم، در سامانه‌های رهایش دارو در بدن مورداستفاده قرار گیرند. در همین رابطه، محققانی از پژوهشگاه استاندارد خصوصیات مختلف این مولکول‌ها را در مقاله‌ای مروری مورد بررسی قرار داده‌اند.

لاله عدل نسب و همکارش فاطمه غفارزاده از محققان پژوهشگاه استاندارد که این مطالعه را انجام داده‌اند، می‌گویند: «لیپوزوم­‌ها، مانند کیسه‌هایی هستند که ماده اصلی آن‌ها فسفولیپید است. ساختار آن‌ها مشابه غشای سلولی است. لیپوزوم‌­ها به‌­عنوان حامل دارورسانی، مزایایی از قبیل رسانش داروهای چربی­دوست و آب‌دوست، خواص رهاسازی کنترل‌شده، میل ترکیبی سلول، سازگاری بافتی، کاهش سمیت دارو و بهبود پایداری دارو را دارا هستند. لیپوزوم‌­ها می­توانند به­‌عنوان حامل‌هایی برای داروهای ضدتومور، ضدقارچ، مسکن، ژن­‌درمانی و واکسن‌­ها به­‌کار برده شوند».

به گفته این محققان، «فسفولیپیدهای مصنوعی یا اصطلاحاً سنتزی و همچنین انواع طبیعی آن‌ها، هر یک مزایا و معایبی دارند. مزیت فسفولیپیدهای سنتزی، پایداری خواص و خلوص زیاد بوده و عیب آن‌ها قیمت زیاد است. درمقابل، مزیت‌های فسفولیپیدهای طبیعی شامل قیمت کم و عیب آن‌ها، کنترل ناپذیری خلوص این ترکیبات است، چراکه ماهیت آن‌ها به­ علت متابولیزشدن به لیزوفسفولیپیدها در فرایند ذخیره‌­سازی، ناپایدار است».

این ترکیبات به علت خواص زیستی و غیرسمی، به‌عنوان امولسیون کننده در تزریق‌های داخل وریدی استفاده می­‌شوند. چراکه بسیاری از داروهای سنتزی و گیاهی به دلیل انحلال‌پذیری کم در آب یا نفوذ ضعیف در غشای زیستی دارای خاصیت زیست همراهی ضعیف بوده و در درمان کارایی ندارند.

عدل نسب و غفارزاده دراین‌باره می‌گویند: «اگر غلظت دارو در مایع دستگاه گوارش، مناسب نباشد، به‌طور مؤثر منتقل نشده و جذب آن کاهش می‌یابد. امروزه کمپلکس‌های فسفولیپید-دارو یا اصطلاحا فیتوزوم‌ها بسیار موردتوجه قرار گرفته‌اند. فیتوزوم ها به‌وسیله خاصیت اصطلاحا دومحیط‌دوستی مشخص می‌شوند که باعث انحلال‌پذیری بهتر آن‌ها در مایع گوارشی شده و در نتیجه بهتر جذب می‌شوند».

محققان فوق می‌افزایند: «کمپلکس‌های فسفولیپید-دارو می‌توانند زیست همراهی داروهای مادر را که انحلال‌پذیری آن‌ها در آب یا چربی ضعیف است، اصلاح کنند. بنابراین، به کمک این مولکول‌ها، دو نوع دارو می‌توانند برای اصلاح خاصیت‌های زیست دارویی، با هم کمپلکس تشکیل دهند. افزون بر این برای اصلاح جذب دارو، کمپلکس‌های فسفولیپید-دارو دارای مزیت افزایش پایداری داروها و طولانی شدن مدت اثر داروها هستند».

این مقاله علمی که در آن به فواید استفاده از فسفولیپیدها برای دستیابی به بهترین اثر درمانی با کمترین مقدار دارو در سامانه‌­های دارورسانی و همچنین مدیریت رسیدن دارو به سلول هدف با کمترین عوارض جانبی بررسی‌شده، در فصل‌نامه «بسپارش» متعلق به پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران منتشر شده است.