بزرگنمايي:

سرزمین ایرانیان- خواص زیستی و شیمیایی عالی پلیمرهای طبیعی، آن‌ها را در حوزه‌­های مختلف ازجمله مهندسی شیمی، مهندسی محیط‌زیست، کشاورزی، تغذیه، دارو، پزشکی و غذایی بسیار کارآمد کرده است. پلیمرهای طبیعی به­‌عنوان مواد زیست­‌سازگار و قطب اصلی پژوهش در زمینه پزشکی و حوزه‌­های مربوط هستند. درنتیجه، تلاش مستمر بسیاری از دانشمندان به ­سوی ظهور سامانه‌­ها یا تجهیزات پزشکی ازجمله پانسمان‌های زخم، کاشتینه­‌های پزشکی، سامانه‌های دارورسانی، پیوندهای عروقی و داربست­‌های مهندسی بافت جدید سوق یافته است.

به‌علاوه، کاربردهای دارویی برای پلیمرهای طبیعی به­ دلیل غیرسمی بودن، زیست­‌تخریب­‌پذیری، زیست‌­سازگاری، مقرون‌به‌صرفه بودن و دسترسی آسان بیش از پلیمرهای مصنوعی، امروزه موردتوجه قرار گرفته است. در این خصوص، انواع مختلفی از پلی­‌ساکاریدهای طبیعی به‌عنوان‌مثال کیتوسان، آلژینات، دکستران، نشاسته، ژلاتین، پکتین، صمغ‌های گوار، زانتان، سلولز، انسولین و کاراگینان‌ها برای کاربردهای دارویی و استفاده در سامانه­‌های نانوساختار ازجمله نانوفیلم‌­ها، نانوالیاف و نانوذرات به‌­­کار می‌روند.

در همین رابطه، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و دانشگاه تربیت مدرس، در مقاله‌ای مروری و علمی ترویجی، به بررسی خواص ضدمیکروبی و ترمیمی نانوالیاف کتیرا به‌عنوان یکی از این پلیمرهای طبیعی پرداخته‌اند.

کتیرا، پلی‌­ساکاریدی طبیعی و اسیدی است که خودبه‌­خود یا با ایجاد خراش روی گونه­‌های مختلف گیاه گون تراوش می‌­شود. این پلیمر مخلوطی پیچیده از پلی ساکاریدهای محلول و نامحلول در آب به همراه مقادیر کمی پروتئین، نشاسته و مواد سلولزی است.

به گفته محققان، مهندسی سامانه‌­های درمانی کتیرا، به روش خشک‌کردن انجمادی انجام می‌شود. خشک‌کردن انجمادی به‌عنوان نوعی فرایند خشک‌کردن برای تبدیل محلولی از مواد ناپایدار به مواد جامد با پایداری کافی در کاربردهایی مانند صنایع غذایی، دارویی و پایدارسازی آنزیم‌­ها شناخته شده است. 

همچنین بنا بر اظهار دکتر سهیل بدوحی، عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس و همکارش، تولید الیاف در مقیاس نانو با روشی به نام «الکتروریسی» انجام می‌شود.

به گفته این محققان، «مزایای استفاده از الیاف الکتروریسی شده در رهایش دارو شامل بارگذاری زیاد دارو (تا 60 درصد) و تأثیر زیاد در کپسولی کردن (تا  100 درصد) آن در کنار تنوع پلیمری برای سازگاری با عوامل مجزای فیزیکی و شیمیایی، قابلیت رهایش متعادل و سادگی فرایند و بالاخره به‌صرفه بودن آن است. همچنین به ­علت تنوع روش‌های الکتروریسی، پژوهشگران علاقه زیادی به استفاده از الیاف برای از بین بردن مشکلات کلینیکی مرتبط با درمان و پیشگیری از عفونت‌­های باکتریایی و ویروسی نشان داده‌­اند».

بنا بر بررسی‌های دکتر بدوحی و همکارش در این مقاله، «سامانه­‌های دارورسانی این‌چنین، فعالیت‌­های سلولی و زیستی را بهبود می‌­بخشند. به‌عنوان‌مثال درمان زخم و ترمیم بافت با استفاده از این سامانه‌­ها آسان می­‌شود. همچنین سرعت رهایش دارو از نانوالیاف پلیمری را می‌­توان با تغییر غلظت پلیمر به‌کاررفته در هنگام ساخت نانوالیاف، تغییر اندازه و شکل­‌شناسی نانوالیاف مهندسی کرد، به‌­گونه‌­ای که داروها به‌طور هدفمند و با سرعت رهایش مناسب توزیع شوند».

همچنین به بیان این محققان دانشگاهی، ماده کتیرا، دارای خواص ترمیمی، بهبود زخم و خواص ضدمیکروبی مناسبی است که می‌تواند به استفاده آن در سامانه‌های پزشکی کمک کند. این ماده به دلیل قابلیت بستن (میوفیبروبلاست)، در مراحل بازسازی و ترمیم زخم مؤثر است. به‌علاوه، مواد فعال موجود در کتیرا (تراگاکانتین و باسورین) به­ سرعت به کلاژن‌­سازی و مراحل ترمیم زخم کمک می­‌کنند.

به اعتقاد دانشمندان، کتیرا هیچ‌گونه اثر حساسیت­‌زایی، جهش‌­زایی، عامل نقص جنین، سرطان­‌زایی و سمیت‌­زایی روی بدن انسان ندارد و باعث ایجاد محیط مناسبی برای رشد سلول‌ها می‌شود.

گفتنی است در انتهای مقاله بدوحی و همکارش که در فصل‌نامه «بسپارش» وابسته به پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران منتشرشده، آمده است: «در طب سنتی ایران، کتیرا به ­عنوان مسکن برای درمان گلودرد و درمان ریزش مو ناشی از پوست چرب استفاده می­‌شده است».