چاپ

ایرانیان جهان - اتحاد علیه جهل
سایز متن الف الف
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد! http://akhr.ir/6523149
٠
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ساسان کریمی/ جلسه شورای امنیت در مورد برجام و قطعنامه 2231 اتفاقی است که هر سال، دو بار رخ می‌دهد و اعضای شورا به همراه نماینده ایران به بیان مواضع خود درباره این موضوع می‌پردازند. این بیان مواضع رسمی، البته اگرچه به نطق‌هایی خشک و تکراری می‌ماند اما هم از پی رایزنی‌ها و مذاکرات بسیار آمده و هم خود مقدمه مباحث و تماس‌های بعدی می‌شوند. نکته ممیزه جلسه اخیر این سلسله‌نشست‌ها از نظر شکلی، برگزاری آن به‌طور اینترنتی بود و از نظر محتوایی، موضوع تلاش ایالات متحده برای تمدم تحریم‌های تسلیحاتی ایران پس از اکتبر سال جاری. نکته اول باعث شد که به‌رغم آنکه دولت امریکا اخیرا با بهانه‌جویی‌های کودکانه از حضور ظریف در سازمان ملل جلوگیری کرده بود، سخنرانی او در جلسه اینک بدون نیاز به روادید ایالات متحده ممکن شود. دیگر کشوری که به تناسب مختصه محتوایی جلسه در سطح وزیر حضور داشت البته ایالات متحده امریکا بود.
واقعیت آن است که از زمان خروج ایالات متحده از برجام، وضع تحریم‌های یکجانبه و تهدید شرکت‌های بین‌المللی، ایران چه از نظر همکاری‌های اقتصادی و صنعتی و چه از نظر فروش نفت با مضیقه جدی مواجه شد و تاثیرات آن در شاخص‌های گوناگون اقتصادی و اجتماعی قابل رصد کردن است. به هر حال آنچه پروژه و حتی کارویژه دولت‌ تدبیر و امید دانسته می‌شد اگرچه با موفقیتی مثال‌زدنی به پیش رفت و به انجام رسید اما در ادامه به سبب دستی که از غیب رسید و حاکمیت کاخ سفید را به جنسی متفاوت از ده‌ها سال گذشته تغییر داد با مشکل جدی مواجه شد. بدیهی‌ است به‌رغم موضع‌گیری‌های رسمی کشور در این باب، به علت عدم توازن در توان اقتصادی و سیاسی، دولت ایران کار دشواری را پیش رو داشت و هیچ عقل سلیمی هم نمی‌توانست انتظار داشته باشد در شرایطی که قدرت برتر اقتصادی و سیاسی جهان – که حتی قادر است بزرگ‌ترین کشورها و شرکت‌های جهان را با یک فرمان اجرایی تهدید و تنبیه کند- تمام همّ خود را برای وارد آوردن فشار حداکثری به ایران به کار بسته است، دولت ایران بتواند به آسانی از این موانع عبور کند. اما در این بین دو نکته را نباید فراموش کرد: یکی اینکه با تمام فشارهایی که جامعه، مردم و دولت ایران تحمل می‌کنند، تلاش ایالات متحده از وارد آوردن این فشارها اساسا ناکام مانده و به هدف خود نزدیک هم نشده است. چرا که ابرقدرتی با ابعاد ایالات متحده از صرف تمام ظرفیت‌های خود انتظاری در این حد نداشت. بلکه آنچه انتظار می‌رفت رسیدن ایران به شرایط تامین نیازهای اولیه تمام مردم و غیر قابل تحمل شدن اوضاع به قسمی بود که ایران خیلی زودتر از این زمان‌ها فرو بپاشد، یا بر زانوان خود وارد اتاق مذاکره با ترامپ شود. اما فارغ از اینکه سیاست عدم مذاکره چقدر صحیح و جامع بوده یا خیر، باید بر این واقعیت صحّه گذاشت که زندگی در ایران امروز ادامه داشته و ضمن تمام فشارها، فاصله معناداری هم با تصویر ایده‌آل ایالات متحده دارد.
از سوی دیگر حالا که نزدیک شدن انتخابات امریکا و ناکامی دولت ترامپ در ابعاد مختلف – از جمله مدیریت بیماری کووید 19، بحران اقتصادی، صلح با کره شمالی، مدیریت تنش اقتصادی با چین و اختلافات تعیین‌کننده سیاسی و تجاری با اتحادیه اروپایی و از همه مهم‌تر تبلیغات نزدیکان دیروز او و برخی اعضای حزب جمهوری‌خواه علیه او – رییس‌جمهور امریکا را بیش از همیشه مشتاق مذاکره با ایران و عرضه آن از روز نخست به عنوان دستاورد سیاست خارجی خود کرده، بازی شکل دیگری به خود گرفته است و به جای ایجاد انگیزه برای طرف ایرانی، ترامپ و تیم وزارت خارجه‌اش را به صرافت این انداخته که با تهدید ایران در به خطر انداختن ماهیت سیاسی برجام - و نه محتوای فنی و اقتصادی آن - راه را کوتاه کرده و برای ایران انگیزه‌هایی ملموس در باب مذاکره ایجاد کند.
در عین حال آنچه از سخنرانی‌ نمایندگان شانزده کشور حاضر در جلسه اخیر شورای امنیت و نیز نماینده اتحادیه اروپایی شاهد بودیم آن بود که جهان، هرچند هم که تحت فشارهای مختلف ایالات متحده قرار داشته باشد و چیدمان و انتخاب کشورهای حاضر در جلسه لزوما تنوع واقعی مواضع کشورهای عضو سازمان ملل متحد را نمایندگی نکند، باز هم دوران یکجانبه‌گرایی آنچنان سپری شده است که به باور نگارنده حتی خود مایک پمپئو و همکارانش در وزارت خارجه امریکا هم با حیرت مواضع کشورهای دیگر را شنیدند. مخاطب ایرانی نیز – که تجربه‌ای از این جنس را زیاد ندارد – با دنبال کردن تمام سخنرانی‌ها شاهد بود که چهارده کشور، از نیجر گرفته تا نزدیک‌ترین کشور به امریکا – یعنی بریتانیا - همه از موضع ایران در اجرای کامل برجام و پایبندی کامل تمام اعضا به آن حمایت کرده، اقدام امریکا در خروج یکجانبه از آن را محکوم کرده و خواستار بازگشت ایالات متحده به آن شدند و در ضمن همین مواضع با خواسته امروز امریکا یعنی تمدید بدون زمان تحریم‌های تسلیحاتی ایران مخالفت کردند.
باید دانست که ایستادن در این نقطه در سیاست بین‌الملل آن هم با شرایط ایران ابدا کار ساده‌ای نیست. اولا ایران در مقایسه، ابزارهای متنوعی برای فشار آوردن به موضع طرف مقابل ندارد. ثانیا اگر نباشد دیپلماسی فعال و شنیده شدن استدلال‌ دیپلمات‌های ایرانی، نه تنها اتحادیه اروپایی و اعضای غیر دایم که حتی خود چین و روسیه نیز به سادگی ایران را وجه‌المصالحه دیگر موضوعات خود با امریکا قرار خواهند داد: اتفاقی که زمان وضع تحریم‌های شورای امنیت طی قطعنامه‌هایی متواتر و از همه مهم‌تر قطعنامه 1929، به تلخی شاهد آن بودیم.
بنابراین حتی نزدیکی کشورهایی مانند روسیه و چین، دوری آنها از مواضع ایالات متحده و هیچ مولفه دیگری به تمامی ایران را در حاشیه امن سیاسی قرار نمی‌دهد الا سیاست خارجی حرفه‌ای که ضمن حفظ مواضع خود آن چنان توان چانه‌زنی داشته باشد که بتواند با تمام مسائلی که برای اقتصاد و تجارتش رخ داده موضع خویش را به پیش ببرد. آن هم نه در حد چند کشور بلکه تا سطحی که بزرگ‌ترین قدرت مادی جهان را در خانه خود به حد کمال به انزوای سیاسی بکشاند.
با سابقه‌ای که در اوج‌ها و حضیض‌های مختلف، دیپلماسی و مذاکره ایران و جهان لااقل در موضوع هسته‌ای داشته و مردم نیز از نزدیک شاهد آن بوده‌اند، امروز شایسته است که بر این نتیجه تاکید شود که فارغ از موقعیتی که توازن قوا و موضع کشورهای مختلف ایجاد کرده‌اند (از رسیدن به توافق در زمان اوباما تا اوج تنش در زمان ترامپ) با تخصص‌گرایی، متانت سیاسی و عمل منطبق بر محاسبه می‌توان در چارچوب همان موقعیت دست بالا را پیدا کرد. عکس این معنا اتفاقا در سیاست‌ورزی امروز دولت ترامپ در صحنه بین‌المللی نمایان است که با داشتن تمام اهرم‌های لازم، به واسطه بهره نبردن از توان کارشناسی واقعی در سیاست خارجه، جلسات مختلفی را به صحنه شکست برای خود تبدیل می‌کند: از جلسه شورای امنیت به ریاست شخص ترامپ با عنوان ایران که به ناگهان موضوع آن تغییر کرد گرفته تا نشست‌های ناکامی علیه ایران در ورشو و منامه، کنفرانس‌های مطبوعاتی پر سر و صدا علیه ایران در مسائل موشکی و منطقه‌ای و این آخری جلسه شورای امنیت که کار را به جایی کشاند که شاید کار قطعنامه پیشنهادی دولت امریکا اساسا به رای‌گیری هم نرسد.