بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در روز‌هایی که توجه رسانه‌ها و افکار‌ عمومی به خروج آمریکا از افغانستان و سلطه مجدد طالبان بر این کشور معطوف شده بود، روسیه هفتمین نمایشگاه تجهیزات نظامی خود را در شهری نزدیک مسکو برگزار می‌کرد؛ نمایشگاهی که در حاشیه آن مهم‌ترین قراردادهای نظامی بسته می‌شوند. در نمایشگاه امسال نیز کشورهای عربی به‌عنوان میهمان، حضوری درخور توجه داشتند و در حاشیه آن نیز عربستان و مصر موفق به امضای پیمان‌هایی برای همکاری نظامی با روسیه شدند. روسیه در سال‌های اخیر و با کاهش تمایل ایالات متحده به حضور در خاورمیانه، تمایل زیادی به گسترش همکاری‌های نظامی خود با کشورهای خاورمیانه دارد و در این میان دو کشور جایگاه ویژه‌ای دارند؛ عربستان سعودی که محدودیت مالی برای خرید تجهیزات نظامی روسی نداشته و رابطه‌ای گرم با واشنگتن ندارد و مصر شریک دیرینه روسیه که سابقه همکاری‌اش با مسکو به دوران جمال عبدالناصر رئیس‌جمهوری سابق این کشور باز‌می‌گردد. مشارکت نظامی روسیه با عربستان سعودی در پنج سال اخیر جدی‌تر شده و ملک‌سلمان، پادشاه و محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان نیز تمایل زیادی به توسعه روابط نظامی با روسیه دارند. وزارت دفاع روسیه می‌گوید مسکو و ریاض در سه سال گذشته به‌طور فعال روی همکاری‌های نظامی و فنی کار کرده‌اند و از طرف عربستان سعودی هم برای خرید پیشرفته‌ترین تسلیحات روسیه ابراز علاقه شده است. با وجود مذاکرات متعدد میان مسکو و ریاض، تاکنون هیچ قرارداد درخور توجه چندمیلیاردی در زمینه فروش تجهیزات نظامی امضا نشده است. پیمانی که اخیرا امضا شده نیز در راستای مذاکرات قبلی و برای تداوم همکاری در زمینه نظامی و فنی بود. یکی از مهم‌ترین موانع بر سر راه عربستان برای گسترش همکاری نظامی با روسیه، رابطه راهبردی ریاض و واشنگتن است. با اینکه در سال‌های اخیر تمایل ایالات متحده برای نقش‌آفرینی در چالش‌های خاورمیانه کاهش یافته و همچنین به دلیل استقلال نفتی ایالات متحده از وابستگی واشنگتن به ریاض کاسته شده، اما هنوز هم روابط راهبردی عربستان سعودی با ایالات متحده مانع از آن می‌شود که ریاض به‌زودی با مسکو همکاری گسترده نظامی برقرار کند. عربستان سعودی متحد دیرینه آمریکاست و به کمک‌های تکنولوژیکی و مالی آمریکا وابستگی زیادی دارد. عربستان همچنان 79 درصد تسلیحات خود را از ایالات متحده خریداری می‌کند و واشنگتن حداقل در کوتاه‌مدت نمی‌خواهد مسکو جای پای محکمی در عربستان داشته باشد.
در روزهای اخیر نیز دولت ایالات متحده در واکنش به امضای پیمان همکاری نظامی میان عربستان سعودی و روسیه، ضمن تأکید بر پایبندی آمریکا به ادامه همکاری‌های دفاعی با سعودی، از متحدان خود خواست از هرگونه همکاری نزدیک نظامی با روسیه پرهیز کنند. یک سخنگوی وزارت خارجه در واکنش به امضای این پیمان گفت: «ما همچنان از همه شرکا و متحدان‌مان می‌خواهیم همان‌گونه که ما در قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم (کاتسا) روشن کرده‌ایم، از هرگونه مبادله عمده جدید با بخش دفاعی روسیه پرهیز کنند. ما از گزارش‌ها درباره امضای توافق همکاری نظامی میان پادشاهی عربستان سعودی و روسیه آگاه هستیم. ایالات متحده و عربستان سعودی به رابطه نزدیک و پایدار در شراکت امنیتی ادامه می‌دهند. ما در گفت‌وگوی مداوم با شرکای عربستانی خود و افزایش تعهدمان برای کمک به دفاع از عربستان سعودی هستیم». کارشناسان نظامی می‌گویند این اقدام عربستان، پیامی از سوی ریاض به واشنگتن است که عربستان همکاری‌های دفاعی خود را متنوع کرده و دیگر به آمریکا اکتفا نخواهد کرد. عربستان سعودی از مدت‌ها پیش خواستار برنامه‌هایی نظامی است که انتقال آنها برایش سود داشته باشد. دولت جو بایدن از زمان شروع کار خود با انتشار عمومی گزارش اطلاعاتی آمریکا مربوط به قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان، چالش‌هایی را در رابطه با عربستان سعودی ایجاد کرده است. در همین حال، لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا نیز راهی خاورمیانه شده و در جریان سفر خود که ظاهرا با تمرکز بر موضوع افغانستان انجام شده، قرار است به امارات، عربستان، کویت و بحرین سفر کند.
بازارهای تسلیحاتی خاورمیانه
مانع دوم بر سر راه تقویت همکاری‌های نظامی روسیه و عربستان، تحریم‌های آمریکاست. روسیه مدت‌هاست تحت فشار تحریم‌های آمریکا قرار دارد و این امر توانایی مسکو در امضای قراردادهای جدید تسلیحاتی و اجرای قراردادهای موجود را با مشکل مواجه کرده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، در آگوست 2017 قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها را امضا کرد که هدف آن مجازات روسیه به دلیل اقدامات مخرب این کشور علیه ایالات متحده بود. بر اساس این تحریم‌ها، هر کشوری که همکاری نظامی و اطلاعاتی با روسیه داشته باشد، مورد تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار می‌گیرد. در حال حاضر چین به دلیل خرید جنگنده‌های روسی و سیستم دفاع موشکی اس-400 مشمول این تحریم‌ها قرار گرفته و ترکیه و مصر هم تحت فشار واشنگتن هستند تا به همکاری نظامی خود با روسیه پایان دهند. اما مسکو نه تمایل و نه ظرفیت جایگزینی واشنگتن به‌عنوان متحد اصلی ریاض را دارد. روسیه تنها سعی می‌کند از این موقعیت برای افزایش معاملات تسلیحاتی خود در منطقه سوء‌استفاده کند؛ اما این منجر به تغییر جهت استراتژیک عربستان از آمریکا به سمت روسیه نخواهد شد.
روسیه که پس از آمریکا دومین تولیدکننده و صادرکننده بزرگ سلاح در جهان محسوب می‌شود، علاقه زیادی به افزایش سهم خود در بازار اسلحه در جهان دارد. بر اساس گزارش سالانه مؤسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم، از سال 2016 تاکنون عربستان سعودی و مصر به ترتیب با 11 و 5.8 درصد، جزء سه کشور واردکننده اصلی سلاح در جهان بوده‌اند. خاورمیانه سریع‌ترین رشد را در بازار تسلیحاتی در جهان دارد و برای تولیدکنندگان سلاح مانند روسیه جذاب‌ترین و پردرآمدترین بازار محسوب می‌شود. کشورهای خاورمیانه 33 درصد از کل سلاح‌های فروخته‌شده در سراسر جهان را بین سال‌های 2016 تا 2020 وارد کرده‌اند که حدود نیمی از این سهم در اختیار مصر و عربستان قرار دارد. بنابراین جای تعجب نیست که رقابت بین کشورهای بزرگ تولیدکننده سلاح بسیار شدید باشد. در همین دوره چهار‌ساله و با وجود تحریم‌های آمریکا، روسیه فروش تسلیحات خود را به 13 درصد از واردات اسلحه در منطقه افزایش داد. مسکو به وضوح می‌خواهد این روند افزایش فروش را ادامه دهد و افزایش همکاری نظامی با عربستان نقشی مهم در این راستا ایفا می‌کند. از طرف دیگر تحولات یک دهه اخیر در داخل آمریکا و در خاورمیانه باعث شده تا کشورهای این منطقه روسیه را به‌عنوان شریکی جذاب در نظر بگیرند و از اتکای کامل به واشنگتن اجتناب کنند. روسیه به‌عنوان رقیب ایالات متحده می‌تواند نقش متعادل‌کننده را برای کشورهای عربی خاورمیانه ایفا کند و این کشورها در مذاکرات خود با واشنگتن، با استفاده از کارت روسیه، آمریکا را بیشتر تحت فشار قرار دهند.