چاپ

ایرانیان جهان - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
علی ناظمی، پژوهشگر دانشگاه مونترال: اقدام فوری برای جلوگیری از شوری خاک و فرونشست زمین الزامی است
محمد درویش: باید از راهبردهایی استفاده کرد که بتوان وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را کاهش داد
سیدمحمد فخار/ گزارش پژوهش علمی منتشر‌شده در مجله نیچر درباره ابعاد خشک‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی ایران که می‌تواند امنیت غذایی، اجتماعی و اقتصادی کشور را با چالش جدی مواجه کند، مشخص کرد که 77درصد سفره‌های زیرزمینی با خطر از بین رفتن همیشگی مواجه هستند، اما هنوز هیچ راهکار مشخصی برای مقابله با «خشکسالی با منشأ انسانی» در دستور قرار نگرفته است.
سازمان مدیریت بحران کشور دیروز در این‌باره اعلام کرد که 7هزار روستا با مشکل کم‌آبی مواجه هستند و این بحران برای بخش مصرف خانگی و کشاورزی وجود دارد.
هم‌اکنون نیز پیشنهاد اختصاص 3هزار میلیارد تومان برای مقابله با خشکسالی و جلوگیری از تنش آبی و تامین آب شرب به دولت داده شده است. اما برای جلوگیری از برداشت بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
پیام هشدار از کانادا
علی ناظمی، پژوهشگر دانشگاه مونترال کانادا که یکی از 3نویسنده مقاله هشدار‌دهنده برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب‌ زیرزمینی ایران در نشریه نیچر است، در گفت‌وگویی اختصاصی با همشهری می‌گوید: این تحقیق به مردم ایران تقدیم شده و امید است که بتواند مورد توجه تصمیم‌گیرندگان در ایران قرار گیرد. محاسبات پیش‌رو نشان می‌دهد که برداشت از ذخایر آب زیرزمینی طی سال‌های 2002 تا 2015 حدود 74کیلومترمکعب بوده و اثر تخلیه در ذخایر آب زیرزمینی ایران هم‌اکنون با برداشت بیش از حد در 77درصد از زمین‌های ایران و رشد شوری خاک و افزایش فراوانی و میزان فرونشست زمین در سراسر ایران آشکار می‌شود.
ناظمی می‌افزاید: ما هشدار می‌دهیم که این پدیده در بعضی از مناطق استراتژیک قابل توجه است و اقدامات فوری برای معکوس‌کردن این روند لازم است. در مکانی مانند حوضه کارون که بالاترین تغییر در شوری را در بین حوضه‌های ایران نشان می‌دهد، آب زیرزمینی اصلی‌ترین تأمین‌کننده آب در 16شهر و تعداد بیشتری روستا‌ست. شوری خاک و کاهش آب‌های زیرزمینی تأثیر مستقیم بر امنیت آبی این مناطق خواهد گذاشت.به‌گفته این پژوهشگر ایرانی در دانشگاه مونترال کانادا، ادامه مدیریت ناپایدار آب‌های زیرزمینی در ایران می‌تواند منجر به اثرات جبران‌ناپذیر بر امنیت آب، غذا و محیط‌زیست ایران شود.
لزوم اجرای تعهدات برنامه 5ساله ششم
در شرایطی که سفره‌های آب زیرزمینی کشور با چالش جدی مواجه هستند، باید بر راه‌حل‌های فوری تمرکز شود. محمد درویش، فعال محیط‌زیست و مسئول کمیته سلامت اجتماعی در کرسی محیط‌زیست یونسکو در تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: شرایط موجود بی‌سابقه است به‌ویژه اگر درنظر بگیریم مجموع مخازن تمام سدهای کشور حدود 50میلیارد مترمکعب گنجایش دارد. به بیان دیگر در مدت 14سال گذشته 22میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت تمام مخازن سدها از منابع زیرزمینی کشور، آب برداشت شده است.
درویش می‌گوید: نباید فراموش کنیم که ایران رکورددار فرونشست در کره زمین است و وقتی فرونشست در یک دشت اتفاق افتاد، آن منطقه به دشت مرده تبدیل می‌شود و دست‌کم 50هزار سال زمان می‌برد تا دوباره تاب‌آوری خود را به‌دست آورد. بنابراین جبران فاجعه‌ای که در مدت 14سال برای منابع آب زیرزمینی ایران رخ داده، چند‌هزار سال زمان برای جبران نیاز دارد.
درویش راهکار اقدام فوری برای کنترل بحران منابع آب کشور را اجرای تعهدات برنامه 5ساله ششم توسعه می‌داند و می‌گوید: در گام نخست میزان وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک باید کاهش یابد و دولت‌ها به سمت استحصال انرژی‌های پاک ازجمله انرژی بادی و خورشیدی بروند؛ دولت در برنامه 5ساله ششم موظف شده بود 5هزار مگاوات برق از انرژی‌های نو فراهم کند. اگر این مهم اجرا شود، فشار روی نیروگاه‌های حرارتی که یکی از عوامل عمده مصرف آب در کشور است، کاهش می‌یابد.
به‌گفته او، می‌توان با پولی که از محل فروش انرژی‌های پاک به همسایه شرقی به‌دست می‌آید، آب مورد نیاز از هیرمند را تأمین کرد تا بحرانی که اکنون شرق کشور را درگیر کرده است، کاهش یابد. همچنین باید برای نیروهای متخصص کشور شرایطی فراهم شود تا به سمت تولید محصولات ثانویه برویم و از خام‌فروشی که به‌شدت آب‌بر است، ممانعت کرد.
کاهش وابستگی به منابع آب و خاک
درویش با بیان اینکه زیرساخت‌های توسعه گردشگری پایدار در کشور باید فراهم شود، می‌گوید: از محل ارائه زیبایی‌های طبیعت و فرهنگ ایران می‌توان پول تولید کرد؛ ایران اکنون در برخی شهرها مانند اصفهان و یزد درآمد خوبی از محل توریسم دارد که باید اینها را تقویت کرد تا نه آب‌وهوا آلوده شود و نه فرونشست زمین بیشتر شود.
این فعال محیط‌زیست می‌گوید: ظرفیت‌های زیادی برای درآمدزایی و پیشرفت در کشور وجود دارد و به‌اصطلاح نباید همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد گذاشت؛ کشوری که میانگین ریزش‌های جوی آن یک‌سوم میانگین جهانی است و از یک سال به سال دیگر ممکن است تا 80درصد ریزش‌های جوی آن تغییر کند، نباید چشم امیدش فقط به آسمان باشد، بلکه باید از استراتژی و راهبردهایی استفاده کند که وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را کاهش دهد.
از سویی مدیریت حوضه‌ای آب به اراده سیاسی برخوردار از فهم بوم‌شناختی نیاز دارد. سال‌ها آب را براساس مرزهای سیاسی مدیریت کردند و سازمان‌های آب منطقه‌ای شکل گرفت. این رویکرد بسیار اشتباه بود. حالا امیدواریم وزارت نیرو بتواند این امر را محقق کند ولی داشتن این رویکرد به تنهایی کافی نیست، زیرا اجرای آن به یک اراده سیاسی نیاز دارد که از فهم بوم‌شناختی برخوردار باشند و به مقتضیات حوضه‌های آبریز تن دهند تا بتوان مشکلات موجود را رفع کرد.