چاپ

ایرانیان جهان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
روح‌الله سوری/ انگیزه نوشتن این مطلب نوع واکنش‌هایی است که این روزها در سطح جامعه ایران در قبال مقاومت پنجشیر شاهد آن هستیم. شکل‌گیری کمپین‌های مختلف از جمع‌آوری امضا برای ترغیب دولت به حمایت از پنجشیر گرفته تا ارایه شماره حساب کمک مالی به مبارزین پنجشیر و مهم‌تر از همه دعوت به حضور نظامی ایران (به صورت مستقیم یا نیابتی) و حتی بعضا دعوت برای حضور انفرادی و مردمی در افغانستان و مبارزه علیه طالبان، همگی از جمله این تلاش‌ها و واکنش‌های جامعه ایرانی در قبال تحولات افغانستان و رنج و ستم وارد آمده بر ملت افغان است. بخشی از علل و دلایل بروز چنین واکنش‌هایی بدون تردید مرتبط با روحیه آزادیخواهی و ضدیت با هرگونه افراط‌گرایی و نقض حقوق بشر است که در درون بسیاری از ما ایرانیان قرار دارد و البته بخشی هم صرفا متاثر از نگاه انتقادآمیز برخی به حضور نظامی ایران در سوریه و ممکن است خیلی هم واجد انگیزه‌های بشردوستانه نباشد. واکاوی دلایل بروز چنین واکنش‌هایی موضوع یادداشت حاضر نیست و به نظر می‌رسد که تحلیل چرایی شکل‌گیری این واکنش‌ها نیازمند تحلیل جامعه‌شناسانه از سوی جامعه‌شناسان سیاسی باشد، اما در زمینه ارتباط این مساله با موضوع سیاست خارجی ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌آید که لازم است به آنها بیشتر پرداخته شود.
بدون تردید طالبان گروهی تروریستی با افکاری غیرمنطبق با الزامات عصر کنونی است و از این نظر نگارنده نیز با جنبش مقاومت پنجشیر و حامیان آن همسو و هم‌رای است. حضور طالبان در کسوت دولت در همسایگی ایران را باید امری مغایر با منافع ملی ایران از حیث ایجاد ناامنی در مرزهای شرقی و حتی درون مرزهای ایران، افزودن بر دامنه اختلافات میان ایران و همسایگانی چون عربستان و پاکستان و تاثیر این مساله بر ثبات سیاسی کشور در درازمدت درنظر گرفت. از حیث اقتصادی نیز حضور طالبان از طریق ایجاد ابهام در روابط اقتصادی ایران و افغانستان، ایجاد مانع در مسیر اجرایی شدن طرح‌های اقتصادی همچون همکاری‌های برنامه‌ریزی شده با هند در بندر چابهار، عمیق‌تر کردن اختلافات بر سر مساله آب و حضور بیشتر مهاجران افغان در ایران می‌تواند واجد پیامدهای نامطلوبی برای ایران در آینده باشد و از این لحاظ انتقادات زیادی بر سیاست فعلی ایران در قبال افغانستان وارد است. اما آنچه لازم است در نگاه ما به وقایع و تحولات افغانستان محوریت و مرکزیت داشته باشد، چگونگی تاثیرپذیری منافع ملی از رویکرد‌های اتخاذی است. به نظر می‌رسد هرگونه ترغیب ایران برای حضور نظامی و جنگ علیه طالبان به هیچ عنوان همسو با منافع ملی ایران نباشد. ورود به یک درگیری که پایان آن نامعلوم است آن هم در شرایط اقتصادی کنونی ورود به باتلاقی است که بیش از پیش کشور را گرفتار مشکلات عمیق‌تری خواهد کرد. به همین خاطر اگرچه می‌توان و باید انتظار داشت که ج.ا.ا حمایت دیپلماتیک و سیاسی از جبهه پنجشیر داشته باشد و در قالب یک سیاست متوازن، تلاش برای تشکیل یک دولت فراگیر و تحقق خواسته‌های پنجشیر را در اولویت قرار دهد، اما تعمیم این حمایت سیاسی و در پیش گرفته شدن سیاست تعامل با بازیگران تاثیرگذار در افغانستان در جهت ممانعت از دراختیار گرفته شدن کامل قدرت توسط طالبان به مساله حضور نظامی ایران در افغانستان به هیچ عنوان امری مطلوب و منطبق با منافع مردم ایران نیست و همان اندازه که حضور نظامی ایران در سوریه مورد انتقاد است حضور در افغانستان نیز امر قابل تجویز و مطلوبی نیست هر چند که انگیزه‌های حامیان حضور در افغانستان با انگیزه حامیان حضور در سوریه تفاوت‌ها و اختلافات جدی دارد اما آنچه مهم‌ است نتیجه و تاثیری است که این رویکرد می‌تواند برای منافع ملی ایجاد کند.
مشکل این است که عده‌ای ایران را برای حضور در یک عملیات نظامی ترغیب می‌کنند بدون اینکه منابع اقتصادی مورد نیاز برای این کار و پیامدهای اقتصادی و سیاسی این اقدام را مورد سنجش قرار دهند. بدون قطع سیاست و رویکرد ایران نسبت به طالبان به عنوان یک گروه تروریستی به ویژه از لحاظ تناقضی که در مقایسه با رفتار ایران نسبت به داعش ایجاد کرده قابل انتقاد است و اگر بخواهیم برمبنای رویکرد اعلامی ایران در زمینه مخالفت با هرگونه افراط‌گرایی در منطقه قضاوت کنیم این انتظار که ایران نه در کنار طالبان که ‌باید در کنار جبهه پنجشیر قرار گیرد انتظاری غیرمنطقی نیست، اما چنین خواسته و انتظاری به هیچ عنوان نباید رنگ و بوی نظامی به خود بگیرد بلکه همان‌طور که پیش‌تر نیز نگارنده در یادداشت‌های قبلی خود بر آن تاکید داشته واقعیت‌های امروز، در پیش گرفته شدن یک نوع سیاست متوازن در قبال تحولات افغانستان که ویژگی آن ارتباط با همه گروه‌های افغان و تلاش برای شکل‌گیری دولتی فراگیر است را بیش از پیش ضروری کرده است.