بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
‌‌عبدالرحمن فتح‌الهی| بعد از حمله بعدازظهر دوشنبه اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در سوریه، اکنون بزرگ‌ترین سؤال در محافل رسانه‌ای و کارشناسی، واکنش متقابل ایران است؛ اینکه آیا تهران اساسا دست به واکنش متقابل‌ هم‌وزن و هم‌سطح خواهد زد یا خیر؟ اگر چنین است، شدت و نوع واکنش چگونه خواهد بود؟ شاید برای اولین بار این گمانه و گزاره به شکل جدی مطرح است که تل‌آویو با حمله روز دوشنبه که در نوع خود بی‌سابقه محسوب می‌شود، عملا منازعه را تا نقطه آغاز جنگ فراگیر و البته مستقیم با تهران کشانده است؛ چرا‌که این حمله و شهادت سرداران سپاه در ساختمان کنسولگری به معنای حمله مستقیم به خاک ایران محسوب می‌شود. 
نگاهی عمیق‌تر
می‌توان از چند زاویه به حمله بعدازظهر دوشنبه اسرائیل به کنسولگری ایران نگریست. نخست پاسخ به این سؤال است که آیا حمله مذکور، تلاش تل‌آویو برای گسترش جنگ به کل منطقه خاورمیانه و منازعه مستقیم با تهران است‌ یا می‌توان این حمله را در حقیقت هشدار مستقیمی به ایران دانست تا نتانیاهو در حاشیه سر‌و‌صدای آن بتواند از زیر بار خستگی و مشکلات ناشی از آتش‌افروزی‌های خود رهایی یابد؟ چون به همان اندازه که می‌توان دلایل و شواهدی برای جنگ مستقیم و شکل‌گیری مناقشه فراگیر در منطقه غرب آسیا، ذیل حمله اسرائیل پیدا کرد، به همان اندازه هم می‌توان دریافت که نتانیاهو اکنون تمایل ‌یا توانی برای گسترش جنگ در جبهه‌های دیگر ندارد. پیرو نکته یادشده، این احتمال وجود دارد که حمله روز دوشنبه در واقع به بهانه پاسخ اسرائیل به حمله پهپادی گروه‌های مقاومت عراقی به یک پایگاه نظامی دریایی در بندر ایلات صورت گرفته و موضوع ورود مستقیم به درگیری با ایران مطرح نیست. اما باید در نظر داشت که حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق که به شهادت چند فرمانده ارشد نیروی قدس سپاه منجر شده است، نمی‌تواند پاسخی هم‌وزن به حمله مقاومت عراق به بندر ایلات باشد؛ چرا‌که حمله به کنسولگری ایران از هر زاویه‌ای که به آن نگریسته شود، کاملا متفاوت از سلسله حملاتی بوده که در هفت ماه گذشته پس از عملیات طوفان‌الاقصی توسط اسرائیل در سوریه و لبنان انجام شده است. به هر حال باید اذعان کرد که حمله روز دوشنبه عملا از منظر حقوق بین‌الملل به‌مثابه حمله به خاک ایران تلقی می‌شود؛ بنابراین حتی اگر بپذیریم اسرائیل به دنبال درگیری مستقیم با ایران نیست، اما باید در نظر داشت که تل‌آویو با تغییر سطح و نوع واکنش‌ها اکنون به جای درگیری با گروه‌های منطقه‌ای، تصاعد تنش با تهران را در دستور کار دارد که در نهایت یک برآیند را به ‌دنبال خواهد داشت. زاویه دیگری که باید به آن ورود کرد در ادامه نکات فوق قرار دارد. اگر در یک سناریوی احتمالی به واقع اسرائیل درصدد درگیری مستقیم با ایران باشد، آیا شرایط مناسب چنین جنگی برای بی‌بی وجود دارد؟ در این رابطه باید دو گزاره را مد نظر قرار داد؛ نخست اینکه اگر اسرائیل از انجام حمله به کنسولگری ایران به‌ دنبال منحرف‌کردن افکار عمومی از غزه به ایران و تمرکز جامعه جهانی بر واکنش احتمالی آن در آستانه اجرای عملیات زمینی در رفح باشد و در لایه دوم در نظر دارد که تهران را به سلسله کنش‌ها و واکنش‌های نظامی بکشاند، آیا فضای داخلی اسرائیل مهیای پیشبرد این طرح خواهد بود؟ نتانیاهو در آستانه کلیدزدن مرحله پایانی جنگ غزه یعنی حمله به رفح بر این واقعیت اشراف دارد که جامعه اسرائیل طی هفت ماه گذشته به یک خستگی سیاسی، اجتماعی و امنیتی رسیده است. بنابراین پتانسیل درگیری جدید با حزب‌الله لبنان، انصارالله یمن، گروه‌های عراقی و سوری و... وجود ندارد. به همین دلیل هم‌زمان با کلیدزدن مرحله پایانی جنگ غزه و حمله به رفح، احتمال درگیری در چند جبهه به صورت هم‌زمان مطرح است. اما این سؤال کلیدی هم خودنمایی می‌کند که آیا جامعه اسرائیل در این شرایط که خستگی هفت‌ماهه ناشی از جنگ غزه را متحمل شده است می‌تواند هم‌زمان در چند جبهه وارد درگیری شود یا خیر؟موضع دیگر سیاست ابهام اسرائیل در قبال این حمله است. با وجود آنکه چهره‌های رسانه‌ای چون ادی کوهن، در شبکه ایکس نوشته‌اند «خیلی واضح می‌گوییم که می‌خواهیم با ایران و حزب‌الله وارد جنگ شویم. آیا هنوز نفهمیدید؟» اما در مقابل دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل، از پاسخ به سؤالی درباره حمله به کنسولگری ایران در دمشق طفره رفت و روز دوشنبه درباره گزارش‌های منتشرشده درباره حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق صرفا به بیان این جمله بسنده کرد که «ما درخصوص حمله‌ای که توسط رسانه‌های خارجی گزارش شده اظهارنظر نمی‌کنیم و به تمرکز بر اهداف جنگی‌مان (در غزه) ادامه می‌دهیم». چون با توجه به تبعات سیاسی و دیپلماتیک ناشی از پذیرش مسئولیت رسمی حمله به کنسولگری ایران در دمشق، اسرائیل کماکان با راهبرد ابهام، نه از نقش مستقیمش در این حمله می‌گوید و نه آن را انکار می‌کند. زاویه دیگری که می‌توان به آن ورود کرد چگونگی لورفتن جلسه محرمانه مقامات ایران در کنسولگری است. نکته یادشده ضرورت پاسخ به این سؤال را بیش از گذشته پررنگ می‌کند که آیا واقعا شاهد بی‌مبالاتی حفاظتی و باگ‌های امنیتی هستیم یا موضوع اشراف اطلاعاتی اسرائیل در سوریه مطرح است؟ در این میان گزاره پررنگ‌تر، احتمال نقش‌آفرینی مخرب روسیه است که بدون شک مهم‌ترین بازیگر امنیتی و نظامی در سوریه به شمار می‌رود.
پاسخ تهران چگونه خواهد بود؟
حال باید به پرسش کلیدی هم پاسخ داد که آیا ایران دست به اقدام متقابل خواهد زد؟ در دوراهی «واکنش عقلانی» و «مجازات سخت اسرائیل»، ایران کدام گزینه را برخواهد گزید؟ در نخستین گام و ذیل اطلاعیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی تأکید شده که جلسه شورا در ساعت 21 دوشنبه‌شب یعنی به فاصله چهار ساعت پس از حمله اسرائیل به کنسولگری کشورمان‌ در دمشق، برگزار شده که نشان‌ می‌دهد اتخاذ تصمیم درباره نحوه واکنش به این‌ رخداد در ردیف اولویت‌های امنیت ملی به شمار می‌رود. 
به فاصله کوتاهی پس از برگزاری جلسه فوق‌العاده شورای عالی امنیت ملی نامه ایران به شورای امنیت درباره حمله رژیم اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق از سوی معاون نماینده ایران در سازمان ملل متحد تحویل این شورا شد.
در این‌ نامه تأکید شده رژیم اشغالگر اسرائیل مبادرت به حمله تروریستی شنیع و نفرت‌انگیزی علیه اماکن دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در جمهوری عربی سوریه کرده است. در این‌ نامه، ایران از شورای امنیت خواسته است تا هرگونه اقدام لازم از جمله برگزاری نشست فوری برای رسیدگی به این نقض فاحش و جلوگیری از اقدامات تجاوزکارانه آتی که امنیت و ایمنی مأموریت‌های دیپلماتیک را به خطر می‌اندازد اتخاذ کرده و همچنین از به دست عدالت سپردن سریع مسئولین چنین اقدامات جنایتکارانه‌ای اطمینان حاصل نماید. در نامه ارسالی ایران به شورای امنیت تأکید شده رژیم متجاوز صهیونیستی مسئولیت کامل عواقب چنین جنایات تروریستی را بر عهده دارد و ایران حق مشروع و ذاتی خود را بر اساس قوانین بین‌المللی و منشور ملل متحد برای پاسخ قاطع به این‌گونه اقدامات تروریستی محفوظ می‌داند.
فارغ از تشکیل جلسه شورای عالی امنیت ملی و همچنین ارسال نامه به شورای امنیت مبنی بر پاسخ‌گوکردن اسرائیل اکنون موضوع گام بعدی تهران و ورود ایران به پاسخ سخت در برابر اسرائیل محل بحث است. در این باره و با توجه به تجربه هفت ماهه اخیر پس از عملیات طوفان‌الاقصی به نظر می‌رسد تهران یک مشی پراگماتیستی مبتنی بر خوانش عقلانی را در دستور کار سیاست خارجی قرار داده است. تهران نیک می‌داند که ورود به جنگ آسان و خروج از آن سخت است. ‌بااین‌حال اگر فضای سیاست داخلی به گونه دیگری رقم بخورد و مطالبه لزوم پاسخ سخت سنگینی کند، واکنش تهران چگونه و در چه سطحی خواهد بود و آیا اساسا تهران در شرایط کنونی منطقه‌ای و جهانی تمایلی برای پاسخ سخت و مجازات اسرائیل دارد یا خیر؟ 
با نگاهی به دو «کنوانسیون 1961 درباره مصونیت اماکن دیپلماتیک و 1963 با تمرکز بر مصونیت اماکن کنسولی» باید به این موضوع اشاره داشت که در کنوانسیون‌های مذکور موضوع خاک به شکل مشخص مطرح نشده است، لذا اگر ذیل برخی از بحث‌ها، تهران موضوع حمله به سفارت اسرائیل در دیگر کشورها را به‌عنوان یکی از سناریوهای احتمالی در نظر بگیرد، باید اذعان داشت که علاوه بر تبعات حمله به یک سفارت در خاک هر کشوری، موضوع مهم‌تر، آثار این اقدام در مناسبات تهران با کشور هدف است. پس باید گفت که آیا در میان کشورهای منطقه‌ای و فرامطقه‌ای گزینه‌ای وجود دارد که ایران بتواند این سناریو را در آن پیاده کند؟ سناریوی محتمل دیگر واکنش غیرمستقیم تهران از طریق گروه‌های منطقه‌ای است؛ اما باید در نظر داشت که آیا در دستور کار قرار‌گرفتن این سناریو می‌تواند پاسخ هم‌وزن و متقابل در نظر گرفته شود یا خیر؟
علی‌رغم آنچه گفته شد تقریبا از همان ساعات اولیه حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، حملات گروه‌های منطقه‌ای نیز آغاز شده است. در این باره مقاومت اسلامی عراق دیروز سه‌شنبه، یک پایگاه هوایی اسرائیل در داخل فلسطین اشغالی را هدف قرار داد. به گزارش ایسنا، مقاومت اسلامی عراق بامداد سه‌شنبه با تأکید بر اینکه این عملیات با پهپاد انجام شده است، افزود پایگاه هوایی «تل‌نوف» در اسرائیل را هدف قرار داده است. مقاومت عراق در بیانیه خود افزود که در تکمیل مرحله دوم عملیات مقاومت در برابر اشغالگری، به نابودی مواضع دشمن ادامه می‌دهد. مقاومت همچنین صحنه‌هایی از پرتاب پهپاد خود در 31 مارس 2024 به سمت ام الرشراش (ایلات) در جنوب فلسطین اشغالی را منتشر کرد. قبل‌تر گزارش‌هایی دال بر تدابیر نظامی اسرائیل در مرز شمالی پس از حمله به کنسولگری ایران در دمشق منتشر شد و در این رابطه رئیس ستاد ارتش اسرائیل در سایه تحولات منطقه و در ارزیابی وضعیت فرماندهی شمال سرزمین‌های اشغالی، طرح‌های نظامی را تأیید کرد. 
به نوشته ایسنا، دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل اعلام کرد که هرتزی هالوی، رئیس ستاد ارتش روز دوشنبه نشستی را برای تأیید طرح نظامی در مقر فرماندهی شمال سرزمین‌های اشغالی برگزار کرد. براساس گزارش خبرگزاری فلسطینی «سما»، هاگاری در ادامه افزود رئیس ستاد ارتش طی این جلسه طرح‌هایی را برای مراحل بعدی جنگ تصویب و وضعیت را ارزیابی کرد. در مجموع باید به این نکته مهم اشاره کرد که حمله روز دوشنبه اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، ورود به مرحله‌ای تازه از تنش‌های جاری در خاورمیانه است که در بطن و متن خود آبستن حوادث تازه‌ای است که محوریت و کانون آن حول اصل رویارویی مستقیم یا غیرمستقیم تهران – تل‌آویو می‌چرخد. تلاویو با این اقدام خود روش تازه‌ای را در سیستم ترورها و فعالیت‌های تروریستی‌اش قرار داد. حمله به ساختمان کنسولگری ایران درواقع ترور دیپلماسی محسوب می‌شود که این نیز در کارنامه نتانیاهو و تل‌آویو ثبت خواهد شد.