بزرگنمايي:

ایرانیان جهان - شهرستان فریدون‌شهر به‌عنوان بخشی از منطقه فریدن بزرگ با تاریخ و قدمتی کهن با نام پرتیکان باستان معروف است. محوطه‌ها و تپه‌­های تاریخی موجود در این پهنه جغرافیایی نشان از شکوه و عظمت این منطقه در دوران باستان به‌ویژه در دوره مادها و اشکانیان دارد.
میراث آریا: هرچند این نام‌آوری و تاریخ دیرینه فقط منحصر به دوران باستان و پیش از تاریخ نبوده و در دوران اسلامی نیز این ناحیه در اعصار مختلف به‌ویژه در دوران شکوفایی تمدن اسلامی در منطقه اصفهان یعنی دوره صفویه زبان‌زد خاص و عام بوده است.
آثار تاریخی و جلوه‌های میراثی بر جای مانده از این دوره در مناطق شهری و روستایی فریدون‌شهر به وضوح گواه این شکوفایی اجتماعی، فرهنگی و دینی در منطقه غرب اصفهان یعنی فریدن و فریدون‌شهر است.
آثار و مدارک مستدل به صراحت نشان می‌دهد که در دوران شاه عباس اول اقوام گرجی و ارمنی از مناطق مرزی ایران به این ناحیه جغرافیایی منتقل شده‌اند و در کنار سه قوم دیگر یعنی بختیاری‌ها، ترک‌ها و فارس‌ها زندگی مسالمت‌آمیزی در این منطقه داشته و دارند.
هرکدام از اقوام یاد شده از دوره‌های گذشته، آثار تاریخی از خود به جای گذاشته‌اند که شاید یکی از بارزترین و چشمگیرترین آثار، مربوط به اقوام ارمنی در مناطق روستایی شهرستان فریدون‌شهر باشد، هر چند در دهه 1340 شمسی به دنبال اجرای قانون اصلاحات ارضی، بسیاری از ارامنه ساکن در فریدن و فریدون‌شهر با فروش اراضی تحت مالکیت خود به کلان‌شهرهای ایران یعنی اصفهان و تهران و برخی نیز به خارج از کشور مهاجرت کردند.
وجود 3 کلیسا و قبرستان ارامنه
بر اساس شواهد تاریخی، حضور ارامنه در منطقه فریدون‌شهر عمدتاً در روستاهای خویگان علیا، سنگباران، صادقیه، میلاگرد، بیجگرد و سورشجان بوده است. روستای خویگان علیا در شمال فریدون‌شهر یکی از روستاهای مهم و هدف گردشگری به شمار می‌رود که عمده شهرت آن به دلیل برخوداری از بافت تاریخی، قبرستان‌های ارامنه با سنگ قبرهای ارزشمند و بی‌بدیل و مهم‌تر از همه سه کلیسا است که به نام‌های مریم مقدس، هوانس و نرسس هنوز هم با معماری ویژه پابرجا بوده و در آن‌ها مراسم‌های مذهبی به قوت خود برگزار می‌شود.
کلیسای مریم و هوانس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و پرونده ثبت کلیسای نرسس نیز در مراحل پایانی قرار دارد، به عبارت بهتر، خویگان علیا، نقطه کانونی گردشگری تاریخی شهرستان فریدون‌شهر است که با سرمایه‌گذاری در آن می‌توان از این روستا به‌عنوان قطب گردشگری میراثی در منطقه بهره‌برداری کرد.
کلیساهای مذکور در طی چند سال اخیر با اعتبارات اختصاص یافته از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان احیا و مرمت شده‌اند. علاوه بر کلیساها، خانه‌های تاریخی با معماری ویژه ارمنی در این روستا وجود دارد که در صورت مرمت، می‌توانند به صورت اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هتل‌های سنتی، پذیرای گردشگران مختلف باشند.
از دیگر آثار معروف در این روستا، قلعه تاریخی سیمون است که متأسفانه در طول سالیان گذشته به شدت تخریب شده و نیازمند بازسازی است. این روستا، علاوه بر برخوداری از میراثث ملموس که به آن‌ها اشاره شد، از مواریث ناملموس ارزشمندی برخودار است که برگزاری مراسم‌های دینی در کلیسا و جشن وارداوار یا همان آب‌پاشان مسیحی از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رود که در تیر ماه و بعد از عید پاک مسیحیان برگزار می‌شود.
قبرستان‌های ارامنه از دیگر آثار ویژه تاریخی در این روستاست که بزرگی و کوچکی سنگ‌قبرها و حکاکی‌های انجام شده بر روی آن‌ها هر یک حکایت‌های متنوعی از شیوه زیست، آداب و رسوم و باورها و عقاید این قوم در دوران گذشته در خود دارند.
خویگان علیا، بی‌شک نمادی بارز از حیات تاریخی قوم ارمنی در منطقه فریدون‌شهر است که باید در چارچوب توسعه پایدار گردشگری و با بهره‌گیری از طرح‌های بازآفرینی میراث تاریخی از آن به شیوه‌ای مناسب و شایسته حفاظت و بهره‌برداری کرد.
در نگاه جغرافیایی، جاذبه‌های ویژه گردشگری در این روستا صرفاً به آثار تاریخی و میراثی ختم نمی‌شود، بلکه این روستا با برخوداری از آب و هوای خنک، چشم‌اندازهای طبیعی زیبا، چشمه‌ها و قنات‌های جوشان با آب زلال و گوارا و مهم‌تر از همه اراضی کشاورزی وسیع در بخش گردشگری طبیعی و به‌خصوص گردشگری کشاورزی از ظرفیت‌های بسیار ارزشمندی برخوردار است.
محصولات کشاورزی تولید شده در این روستا به‌دلیل مطلوبیت و حاصل‌خیزی خاک از کیفیت بسیار خوبی برخودار است که مهم‌ترین آن‌ها، محصول سیب‌زمینی است. هرساله در مهر ماه با روی آوردن کشاورزان به فرآیند برداشت محصول سیب‌زمینی، جلوه‌های زیبایی از کار و هنر در این روستا تداعی می‌شود که می‌توان از این ظرفیت نیز تحت عنوان جشنواره برداشت سیب‌زمینی برای جذب گردشگر استفاده کرد.
از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری نیز این روستا با قرار گرفتن در کنار شاه‌راه اصلی استان اصفهان به لرستان از جاده ارتباطی و دسترسی مناسبی برخودار بوده و دارای یک هتل آپارتمان، دو اقامتگاه بوم‌گردی و چندین سوئیت است که می‌تواند پذیرای گردشگران و مسافران باشد.
شورای خلیفه‌گری استان اصفهان نیز به این روستا توجه خاص داشته و در حفظ آثار تاریخی و میراث ناملموس دینی و فرهنگی ارامنه در این روستا تلاش‌های چشمگیری انجام می‌دهد. مسلماً تدوین یک طرح جامع گردشگری در قالب مدیریت واحد و بهره‌گیری از توان تمام نهادهای ذی‌ربط در این روستا می‌تواند این روستای هدف گردشگری را در سطح ملی و فراملی مطرح کند.
* گزارش از علی جوزی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی شهرستان فریدون‌شهر