ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شهاب شهسواری| نبرد میان طالبان و ارتش پاکستان در مرز مشترک افغانستان و پاکستان از روز پنج‌شنبه 17 مهر پس از آنکه اسلام‌آباد عملیات هوایی برای هدف قرار دادن نورولی محسود، یکی از رهبران ارشد تحریک طالبان پاکستان در کابل انجام داد، آغاز شد. در طول نزدیک به 10 روز زد و خورد مسلحانه در مرز مشترک دو کشور، هر دو طرف مدعی تلفات گسترده در طرف مقابل شدند. یک‌شنبه این هفته با میانجی‌گری قطر و ترکیه، طالبان و دولت پاکستان در دوحه به یک تفاهم برای آتش‌بس و توقف درگیری‌ها رسیدند. درگیری در مرزهای شرقی ایران بار دیگر نگرانی‌ها را در مورد امنیت منطقه پس از روی کار آمدن طالبان در کابل دامن زده‌است.
ایران سال 2021 از عقب‌نشینی کامل آمریکا از افغانستان به دلیل پایان یافتن جنگ داخلی 20 ساله در افغانستان و بازگشت ثبات و امنیت به این کشور استقبال کرده‌بود اما از سرگیری ناآرامی‌ها در افغانستان پس از شروع جنگ با پاکستان، بار دیگر این نگرانی را ایجاد کرده‌است که سیاست‌های طالبان بار دیگر باعث ناامنی و بی‌ثباتی در مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران شود.
طالبان و دولت پاکستان، هر دو یکدیگر را به حمایت از تروریسم متهم می‌کنند. پاکستان مدعی است که گروه تحریک طالبان پاکستان که در مناطق قبیله‌نشین و ایالت خیرپخونخوا مستقر هستند، از افغانستان تغذیه می‌شوند و حمایت کابل را پشت خود دارند. عملیات پاکستان در هدف قرار دادن پایتخت افغانستان قرار بود که رهبر این گروه شبه‌نظامی را حذف کند.
هرچند گروه تحریک طالبان پاکستان مدعی شده‌است که نور ولی محسود، رهبر این گروه همچنان زنده است، اما هنوز شواهدی معتبر از زنده ماندن این رهبر خود بعد از حملات هدفمند اسلام‌آباد ارائه نشده‌است. دولت پاکستان در سال‌های پس از خروج آمریکا از افغانستان به شدت با چالش تروریسم مواجه شده‌است. بر اساس آمار منتشرشده تعداد تلفات نیروهای امنیتی و نظامی پاکستان در طول سال 2024 بر اثر عملیات تروریستی برابر با مجموع آمار تلفات 10 سال گذشته‌بوده‌است.
همزمان طالبان پس از شروع درگیری‌های اخیر مدعی حمایت دولت پاکستان از گروه تروریستی داعش شده‌است. سخنگو و معاون سخنگوی امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) مدعی شده‌اند که عملیات تروریستی داعش در سال‌های گذشته در ایران و روسیه، از جمله حمله تروریستی به مراسم سالگرد شهادت سردار سلیمانی در کرمان، از خاک پاکستان برنامه‌ریزی و اجرا شده‌است.
این ادعاها نگرانی‌های ایران در مورد گسترش تروریسم در منطقه را افزایش می‌دهد. در طول سال‌های گذشته ایران هم در نتیجه حملات داعش و هم در نتیجه حملات گروه‌های تروریستی در سیستان و بلوچستان آسیب‌هایی را تجربه کرده‌است. عملیات تروریستی در خاک ایران، زمستان سال 1402 باعث واکنش تهران و حملات ایران به مواضع گروه جیش‌العدل در خاک پاکستان و حملات متقابل پاکستان به خاک ایران شد. ناآرامی و بی‌ثباتی در مرزهای افغانستان و پاکستان، باعث تشدید خطر اشاعه تروریسم در منطقه خواهد شد و می‌تواند آثار بلندمدت امنیتی بر ایران بر جا بگذارد.
پیشنهاد میانجی‌گری ایران
محمدرضا بهرامی، دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بحبوحه درگیری میان پاکستان و طالبان به کابل سفر کرد و با وزیر امور مهاجرین و وزیر داخله امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) دیدار و گفت‌وگو کرد. بهرامی در این سفر نسبت به تنش‌های اخیر میان افغانستان و پاکستان ابراز نگرانی کرد و گفت، ایران آماده است در صورت موافقت کابل، نقش میانجی میان طرفین را بر عهده گیرد.
نماینده ویژه وزارت امور خارجه در امور افغانستان در گفت‌وگو با وزیر داخله طالبان بر موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر پیوستگی امنیت و ثبات منطقه‌ای، ضرورت هوشیاری همه کشورهای همسایه برای صیانت از صلح و امنیت بر اساس حُسن همجواری و احترام به تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی را یادآور شد و نسبت به سوءاستفاده برخی بازیگران فرامنطقه‌ای از شرایط موجود برای برهم زدن ثبات و امنیت در منطقه ابراز نگرانی کرد. نهایتاً این قطر بود که ابتکار عمل آتش‌بس میان پاکستان و طالبان را بر عهده گرفت و یک‌شنبه این هفته توانست با دعوت از نمایندگان کابل و اسلام‌آباد زمینه‌ساز توقف درگیری‌ها میان دو طرف شد.
سود و زیان از جنگ طالبان و پاکستان
طرف‌های مختلف فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای به دلیل مسائل ژئوپلیتیک و مناقشه‌های تاریخی از ناآرامی و بی‌ثباتی در منطقه منافع مختلفی می‌برند. شاید نخستین کشوری که از درگیر شدن پاکستان در جنگ استقبال می‌کند، دشمن تاریخی اسلام‌آباد، یعنی هند باشد. درست در همان روزهایی که درگیری میان طالبان و پاکستان آغاز شد، امیرخان متقی، وزیر خارجه امارت اسلامی (دولت خودخوانده طالبان در افغانستان) برای سفری دیپلماتیک به هند سفر کرده‌بود.
هند مستمراً پاکستان را به حمایت از گروه‌های ترویستی و دامن زدن به ناامنی در خاک هند (به‌ویژه کشمیر تحت کنترل هند) متهم می‌کند و در برابر پاکستان هم اتهام‌های مشابهی را به هند وارد می‌کند و این کشور را به حمایت از گروه‌های تروریستی که با دولت مرکزی پاکستان مقابله می‌کنند، متهم کرده‌است. تردیدی وجود ندارد که هند از مشغول شدن هر چه بیشتر پاکستان در بی‌ثباتی داخلی و درگیری با همسایه شمالی استقبال می‌کند.
در عین حال ایالات متحده آمریکا که سال 2021 بعد از دو دهه خاک افغانستان را ترک کرد، این روزها بار دیگر ابراز تمایل کرده‌است که پایگاه هوایی بگرام در خاک افغانستان را در اختیار خود بگیرد. افزایش ناامنی در افغانستان و درگیر شدن طالبان در یک جنگ جدید ممکن است باعث شود تا طالبان برای تامین امنیت خود به این تمایل آمریکا واکنش مثبت نشان دهد. طالبان تاکید کرده‌است که هیچ برنامه‌ای برای واگذاری پایگاه نظامی بگرام به یک دولت خارجی ندارد. قدرت‌های منطقه‌ای و همسایگان افغانستان هم با بازگشت آمریکا به بگرام به شدت مخالفت کرده‌اند و هم ایران، هم روسیه و هم چین نسبت به چنین اتفاقی اظهار نگرانی کرده‌اند.
ایران، روسیه و چین، سه قدرت منطقه‌ای با نفوذ در افغانستان از ناامنی و بی‌ثباتی در افغانستان اظهار نگرانی می‌کنند و بعید است که از درگیری‌های مرزی میان پاکستان و طالبان خرسند باشند. این سه قدرت منطقه‌ای هرچند در ماه‌های ابتدایی پس از روی کار آمدن طالبان در کابل، سعی در اتخاذ سیاست مشترک در قبال حکومت طالبان داشتند و شرط تشکیل حکومت فراگیر را برای به رسمیت شناختن حکومت جدید در این کشور مطرح کردند، اما به تدریج سیاست‌های آنها از هم فاصله گرفت.
روسیه تصمیم گرفت که نخستین کشوری باشد که حکومت طالبان را بر افغانستان به رسمیت می‌شناسد و اجازه داد که طالبان رسماً پرچم خود را بر فراز سفارت افغانستان در مسکو بیافرازد. چین هر چند هنوز مشروعیت حکومت طالبان را رسماً نپذیرفته‌است، اما روابط اقتصادی و تجاری بسیار نزدیکی با این گروه برقرار کرده‌است و مقام‌های اقتصادی چین به صورت مستمر به کابل سفر می‌کنند تا پروژه‌های سرمایه‌گذاری در افغانستان را پیش ببرند. ایران هم مانند چین هرچند سفارت و سرکنسول‌گری افغانستان را به نمایندگان طالبان تحویل داده‌است، اما هنوز رسماً مشروعیت حکومت طالبان را نپذیرفته‌است.
با این حال روابط بالفعل ایران و طالبان ادامه دارد و به‌رغم برخی اختلاف‌نظرها از جمله در موضوع حقابه هیرمند، ایران عملاً حکومت طالبان را بر افغانستان پذیرفته‌است. از نظر ایران که بیش از هر زمان دیگر دچار مشکلات اقتصادی داخلی است و با جمعیت چند میلیون نفری مهاجران افغان در خاک خود مواجه شده‌است، ثبات در افغانستان یکی از اولویت‌های جدی سیاست خارجی محسوب می‌شود.
ناامنی در افغانستان نه‌تنها باعث توقف پروژه بازگرداندن مهاجران و پناه‌جویان افغان از خاک ایران می‌شود، بلکه نگرانی‌ها در مورد امنیت مرزهای شرقی و نفوذ تروریسم را نیز افزایش می‌دهد. در عین حال، ایران پس از دو دهه حضور ایالات متحده آمریکا در مرزهای شرقی خود، خواستار استمرار وضعیت کنونی و دور ماندن قدرت‌های غربی از خاک افغانستان است. جنگ پاکستان و طالبان می‌تواند باعث کاهش قدرت و نفوذ طالبان و افزایش ناامنی در افغانستان شود که منافع کلیدی ایران را در همسایه شرقی به خطر می‌اندازد.
بازار ![]()