ایرانیان جهان - ایران / «الهی عاقبت، محمود گردان!» عنوان یادداشت روز در روزنامه ایران به قلم سید عطاءالله مهاجرانی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
میهمانِ دوستان عزیز و قدیمی بودیم. تقریباً به اندازه عمر انقلاب از سابقه دوستیمان که خانوادگی هم شده است می‌گذرد. با دوست مشترکی دیگر که در میهمانی بود، همشهری هستیم. از آن دوستی 57 سال می‌گذرد! به قول حافظ «وه که تو بی‌خبر از غلغل چندین جرسی!» از هر دری سخنی گفتیم؛ از سیاست و ادبیات و خاطرات. نگاهم به تابلویی بسیار زیبا و خوش‌خط با ترکیب رنگ آرام و قهوه‌ای روشن- طلایی بر دیوار اتاق پذیرایی بود؛ با مصراعی از گلستان همیشه شاداب و درخشان سعدی شیرازی: «الهی عاقبت محمود گردان!» تابلو مثل قالیچه حضرت سلیمان مرا بر داشت و به جهان‌های دور و نزدیک برد. زنجیره بلورین تداعی در کار بود. دریای ذهن و امواج بلند یادها....
یاد اراک و مدرس و مجلس درس آیت‌الله شیخ محمد امامی خوانساری، مجتهد محبوب و بسیار فرزانه و دانای اراک!
در مَدْرس خانه اش، با همان صدایی که به لطافت باران بهاری و ابریشم طبیعی! بود، گفت: «مقام محمود کی به دست می‌آید؟ محمود کیست و چیست؟ اگر ما همین یک کلمه را درست بفهمیم، بارمان بسته و راهمان و کارمان آسان خواهد بود. دیده‌اید در زندگی این جهانی ما، هر وقت می‌خواهیم به جایی برویم، نشانی را می‌پرسیم؟ شهر و خیابان و کوچه و نمره خانه را؟ دیده‌اید ما شناسنامه داریم؟ شماره دارد؟ می‌گوید ما در کدام شهر و روستا به دنیا آمدیم، کجا و کی؟ مقام محمود شناسنامه روح ماست. شناسامه کودک را از اداره ثبت احوال برایش می‌گیرند. کودک دخالتی ندارد. شناسنامه روح را بایست خودمان بگیریم! مثل تولد دوم است به قول مسیح علیه السلام. خداوند به ما نشانی داده است. گفته است شناسنامه شما مقام محمود است! سعدی به همین موضوع توجه داشته است که در گلستان می‌گوید: «الهی عاقبت محمود گردان!» بسیار خب! مقام محمود و عاقبت محمود چیست؟ من حالا در این مورد دیگر حرفی نمی‌زنم. یک هفته‌ای شما در این باره خوب فکر کنید، مباحثه کنید. آیه مربوط به مقام محمود را در سوره اسراء ببینید. کلمه محمود فقط در همین سوره و یک بار در قرآن ذکر شده است. کیمیاست! بایست با این کلمه روحمان را نقاشی کنیم. ببینید! گاهی یک آیه و بلکه یک کلمه برای همه عمر چراغی روشن است. هفته دیگر در همین جلسه صحبت می‌کنیم.»
تقریباً همه ما آیه مربوط به مقام محمود را می‌شناختیم یا از حفظ بودیم. آیه مشهوری بود که در تفسیرش شنیده بودیم؛ مقام محمود یعنی نماز شب. پس مقام محمود در همین دنیا دست یافتنی است. سعدی که می‌گوید: «الهی عاقبت محمود گردان» به این دنیا توجه نداشته است؟
بازار ![]()
چنین بود که آیت‌الله امامی خوانساری در دوره جوانی نسل ما شعله تابان آتش مقدسی را در جانمان افروخته بود؛ شعله جست‌و‌جو و تأمل درباره مقام محمود. هفته بعد ما همه یک به یک درباره مقام محمود و عاقبت محمود صحبت کردیم. آیت‌الله امامی خوانساری در پایان، بحث را نظام داد و هفت نکته مطرح کرد. آن هفت نکته انگار طواف ما به دور کعبه آیه مقام محمود بود. پرواز ما به آسمان‌های هفتگانه بود. بغض برخی شکست. یا اشک بعضی آرام جاری شده بود. چنان حال و هوایی در بحث پیرامون مقام محمود، همه ما را به بهشت مقام محمود برده بود. آیت‌الله امامی با هنرمندی، با آن چشمان خاکستری- زیتونی- آبی بسیار زیبا، با صدایی که انگار موسیقی ازلی بود، برای ما روزی را آفرید که طعمش در همین دیشب که نگاهم به تابلو خانه احمد عزیز بود باقی بود.
در حال و هوای لندن بلکه این جهان نبودم! در ذهنم نکات هفتگانه آیت‌الله امامی را مرور می‌کردم. بیش از 55 سال‌گذار و فراز و فرود «شتابنده عمر» نتوانسته بود اندک غباری بر آن روز آفتابی بنشاند.
یکم: دقت کنید واژه‌هایی که در قرآن مجید فقط یک بار مطرح شده است خصوصیتی دارد. به تأمل نیاز داریم.
دوم: محمود نام متعال خداوند است، مثل حمید. الحمد لله رب العالمین. ما خداوند محمود را حمد می‌کنیم. در واقع مقام محمود بالذات و بالاصاله از آن خداوند است. نام حمید برای خداوند در قرآن مجید ذکر شده است. نام محمود در بین اسمای حسنای خداوند نیامده است. اما در دعای جوشن کبیر به این نام اشاره شده است: «یا محمودا فی کل افعاله.»
سوم: نام پیامبر ما صلوات‌الله علیه احمد است. احمد نسبتی با محمود دارد. شیخ محمود شبستری از نسبت احد با احمد سخن گفته است:
احد در میم احمد گشت ظاهر
بر او ختم آمده جمله مظاهر.
در تفسیر قمی روایتی ذکر شده است. عده‌ای از عالمان یهودی نزد پیامبر ما صلوات‌الله علیه آمده بودند. از پیامبر پرسیدند چرا نام او احمد و محمد است؟ پیامبر در توضیح اشاره کرد که نام او در زمین محمود است. درواقع محمود را جلوه‌ای دیگر از محمد تفسیر کرد.
مرادم این است که وقتی می‌گوییم «الهی عاقبت محمود گردان»، نگاهمان به پیامبر نیز هست.
این بیت را شنیده‌اید؟
«بر فلک محمودی ای خورشید فاش/ بر زمین هم تا ابد محمود باش.»
چهارم: با خداوند محمود متعال چه نسبتی می‌توانیم داشته باشیم؟ نسبت راز و نیاز عاشقانه و نیز شبانه! شب‌های روشن. به آیه مبارکه موضوع بحثمان آیه 79 سوره اسراء و نیز به آیه بعدی که در یک سیاق قرار دارند توجه کنید:
«وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَّک عَسَى أَن یبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا ﴿٧٩﴾» «و پاسی از شب را زنده بدار، تا برای تو [به منزله] نافله‌ای باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند.»
«وَقُل رَّبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَل لِّی مِن لَّدُنک سُلْطَانًا نَّصِیرًا ﴿٨٠﴾»
«و بگو: پروردگارا، مرا [در هر کاری] به طرز درست داخل کن و به طرز درست خارج ساز، و از جانب خود برای من تسلطی یاری‌بخش قرار ده.»
مقام محمود در واقع یعنی بدانیم از کجا آغاز کنیم و به کجا ختم کنیم. انا لله و انا الیه راجعون تفسیر مقام محمود است!
پنجم: برای رسیدن به مقام محمود نمی‌توانیم با تکیه بر خود راه را پیدا کنیم. «فکر خود و رأی خود در مذهب رندی نیست!» مذهب رندانه ما سبک و سلوک و سنت رسول‌الله است که مقام محمود در قرآن در درجه اول اشاره به مقام اوست. چون او اسوه ماست. ما هم با تبعیت از او می‌توانیم به چنان مقامی برسیم.
ششم: مقام محمود تنها با محبت و عبادت به دست می‌آید. گوهر عبادت محبت است و گوهر محبت عبادت. «عاشقان را عاقبت محمود باد!» این مصراع از مولانا جلال‌الدین بلخی است.
هفتم: «مقام» محمود غیر از «حال» محمود است. اگر ما به مقام محمود رسیدیم، دیگر دست‌تنگی یا ستم و اهانت نمی‌تواند ما را از مدار مقام محمود خارج کند. می‌شود زمین را یا خورشید را، همه مردم جهان مانع گردیدن‌شان بشوند. نمی‌شود. در مقام تقدیر و تسبیح است.
***
چشم من به تابلو بود. به نظرم رسید ما انسان‌ها مهم‌ترین سرمایه‌ای که در زندگی داریم همین یاد است! مال و دارایی ممکن است از دست برود. یا اگر هم نرود هزار جور ماجرا دارد. آسمان یاد، ستاره‌هایی که در این آسمان می‌تابند. چراغ چشم آنان و شعله زبانشان ما را گرم می‌کند. اینکه امیر مؤمنان امام علی علیه السلام گفته‌اند «وَ فِی تَقَلُّبِ اَلْأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ اَلرِّجَالِ» یعنی احوال می‌تواند به مقام تبدیل شد. گوهر انسانی مقام محمود است.
واقعیت این است ما در روزگاری به سر می‌بریم که سیاست آنچنان هویت و حجم و گستره، بلکه ژرفایی هولناک پیدا کرده است که در بازار سمساری و مسگری سیاست، یادمان می‌رود یا رفته است که وقتی سعدی می‌گوید «الهی عاقبت محمود گردان!»، با این راه و روشی که ما می‌رویم و با همین خط ونشان که ما می‌کشیم؛ به مقام محمود می‌رسیم!