نسل کشی در دارفور

ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
الهه محمدی| در گوشه ای از قاره آفریقا، کشوری که زمانی «دروازه تمدن نیل» خوانده می شد، اکنون در آتش جنگی بی پایان می سوزد. سودان، پس از گذشت بیش از 18 ماه از آغاز درگیری میان ارتش و نیروهای شبه نظامی «پشتیبانی سریع»(RSF)، امروز به صحنه یکی از مرگبارترین بحران های انسانی جهان بدل شده است. منازعه ای که دیگر صرفاً محدود به نقطه ای خاص نیست بلکه تمامی بافت سیاسی، اجتماعی و انسانی این کشور را دستخوش تغییر کرده است. در سال 2025، بحران در دارفور به ابعادی رسیده است که ناظران بین المللی آن را یکی از بزرگ ترین فجایع انسانی در جهان امروز می دانند.
از زمان آغاز جنگ داخلی بین نیروهای مسلح سودان (SAF) و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) در 15 آوریل 2023، برآوردها حاکی از کشته شدن حدود 150 هزار نفر یا بیشتر است. گزارش های بین المللی می گویند بیش از 14 میلیون نفر مجبور به ترک خانه های خود شده اند و یکی از گزارش های اخیر می گوید که در کشور سودان، بیش از 3 هزار نفر از بیماری وبا در بازه 14 ماه گذشته جان باخته اند. آنطور که گاردین گزارش داده، قتل عام های گسترده در جریان است. گزارش ها حاکی از آن است که تنها در یک بیمارستان زنان و زایمان، نزدیک به 500 نفر شامل بیماران و خانواده هایشان، کشته شده اند. اندک بازماندگان از اعدام های فوری غیرنظامیان خبر داده اند. نیروهای RSF چنان در کشتار غیرنظامیان غرق شده اند که تصاویر ماهواره ای، زمین های آغشته به خون را ثبت کرده اند. سرعت و شدت این کشتارها بلافاصله پس از سقوط الفاشر، از سوی ناظران جنگی با 24 ساعت نخست نسل کشی رواندا مقایسه شده است.
این رویداد، نقطه اوج کارزاری است که جمعیت صدها هزار نفری این شهر را محاصره و به گرسنگی مطلق کشانده بود. کسانی که تلاش کردند فرار کنند، با خطر مرگ یا تجاوز روبه رو شدند، و آنان که ماندند زیر بمباران زندگی می کردند و از غذای حیوانات تغذیه می کردند. الفاشر آخرین پایگاه نیروهای نظامی سودان در دارفور بود، و سقوط آن در این هفته نشانه ای از نقطه عطفی هولناک در جنگ سودان است. جنگی که اکنون دو سال و نیم از آن می گذرد، میان نیروهای مسلح سودان (SAF) و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)، بی رحمانه و بی وقفه ادامه داشته است.
سقوط الفاشر: نقطه عطف میدان جنگ
این دو پیش تر شریک قدرت در دولت بودند، و پس از انقلاب مردمی سال 2019 که عمر البشیر را سرنگون کرد، با غیرنظامیان وارد ائتلافی پرتنش شدند. اما به زودی علیه غیرنظامیان و سپس علیه یکدیگر شوریدند. هنگامی که درگیری آغاز شد، شدت آن نشان داد که RSF که توسط بشیر از میان شبه نظامیان جانجاوید برای محافظت از خود و جنگ در دارفور تشکیل شده بود، چه اندازه در خفا قدرت و منابع گرد آورده بود. جنگی که در آوریل 2023 آغاز شد، نبردی میان ارتش و یک گروه شورشی تازه کار نبود، بلکه میان دو ارتش بود؛ هر دو با زرادخانه ها، منابع مالی، هزاران سرباز و خطوط تأمین خارجی.
از آن زمان تاکنون، میلیون ها نفر آواره شده اند، حدود 150 هزار نفر کشته شده اند، و بیش از 30 میلیون نفر نیاز فوری به کمک های انسان دوستانه دارند. این آمار تکان دهنده هنوز هم نمی تواند تمام ابعاد فاجعه سودان، فروپاشی سریع کشور، نابودی زیرساخت ها، و خشونت بی رحمانه ای را که RSF در دارفور به کار بسته، بازگو کند. در اواخر اکتبر 2025، شهر الفاشر، مرکز ایالت شمال دارفور، پس از حدود 18 ماه محاصره و مقاومت، به دست RSF افتاد. آنطور که الجزیره گزارش داده، این واقعه به عنوان یک «نقطه عطف» تلقی می شود، چراکه الفاشر آخرین پایگاه عمده ارتش سودان در دارفور بود و با سقوط آن، تسلط RSF بر بخش عمده غرب سودان تقویت شد. گزارش های متعددی از خشونت های فاجعه آمیز پس از سقوط این شهر منتشر شده است: بنابر گزارش دیده بان حقوق بشر، ویدئوهای زیادی در رسانه های اجتماعی منتشر شده اند که نشان می دهد RSF اقدام به اعدام های خودسرانه و دیگر نقض های شدید علیه کسانی که در حال فرار بودند کرده است. خبرگزاری آنادولو هم گزارش داده است که «در دو روز نخست پس از ورود RSF به الفاشر، 300 زن کشته شده و حداقل 25 زن مورد تجاوز قرار گرفته اند.» به گفته گاردین، در چند روز گذشته، تصاویر ماهواره ای نشان داده اند که خون روی زمین در منطقه به اندازه ای گسترده بوده که از فضا قابل مشاهده بوده است؛ و نحوه حمله RSF به الفاشر، یادآور مراحل نخست نسل کشی رواندا خوانده شده است. هزاران نفر، از جمله زنان و کودکان، در تلاش برای فرار از الفاشر با موانع شدید، آزار، شکنجه، و قتل مواجه شده اند.
پس از سقوط، شمار بسیار زیادی از آوارگان گزارش شده اند: مثلا بیش از 62 هزار نفر طی چند روز از الفاشر خارج شدند و به اردوگاه های موقت در منطقه «تاویلا» رفتند. همچنین، بر اساس گزارش IOM(سازمان بین المللی مهاجرت)، تنها در یک روز در یک روستا در منطقه «اُمّ بارو» واقع در 300 کیلومتری شمال غرب الفاشر، حداقل 970 نفر جابه جا شده اند. همچنین بسیاری هنوز در الفاشر گرفتارند یا مسیرهای فرار به شدت ناامن شده است؛ کمک های بشردوستانه با کُندی یا ممانعت مواجه شده اند. تمامی این ها بحران انسانی را تشدید کرده است.
 RSF ابتدا به عنوان گروه شبه نظامی حاشیه ای ظاهر شد، اما با زمان قدرت گیری، تجهیزات پیشرفته از جمله پهپادها دریافت کرده و به یک بازیگر مهم تبدیل شده است. گزارش ها مثل گزارش جدید الجزیره حاکی اند که RSF از حمایت خارجی برخوردار است، از جمله ادعاهایی درباره حمایت امارات متحده عربی. دولت سودان به طور مستقیم امارات متحده عربی را متهم کرده است که RSF را با ارائه جنگ افزار، پهپاد و پشتیبانی مالی تجهیز کرده است. امارات این ادعاها را رد کرده، اما رسانه ها گزارش داده اند که قصد دارد با قدرت های منطقه ای و بین المللی به حل مسئله کمک کند. جامعه بین المللی، از جمله سازمان ملل، دیده بان حقوق بشر و دیگر نهادهای حقوق بشری، خواهان رسیدگی فوری به جنایات در دارفور شده اند. برای مثال، دیده بان حقوق بشر می گوید که شورای امنیت سازمان ملل باید وارد عمل شود و تحریم ها علیه رهبران RSF در دستور کار قرار گیرد.
دولت سودان اعلام کرده است که در صورت حضور امارات در نقش میانجی، حاضر به شرکت در مذاکرات نخواهد بود. این امر راه رسیدن به راه حل سیاسی را دشوارتر کرده است. درواقع شکاف میان بازیگران منطقه ای، تضاد منافع و فقدان اعتماد میان طرف ها، مذاکرات را به بن بستی کشانده است.
و همه اینها قابل پیش بینی بود. گاردین نوشته، ماه ها هشدارهایی درباره خطر کشتار گسترده و جنایت علیه بشریت داده می شد. نزدیک به یک میلیون دارفوری آواره که از مناطق درگیری دیگر گریخته بودند، در الفاشر متمرکز شده بودند. با شدت گرفتن نبردها، آنان یا دوباره پراکنده شدند یا گرفتار ماندند. این صحنه نه تنها یادآور روزهای نخست نسل کشی روانداست، بلکه تکرار فجایع نسل کشی دارفور در 20 سال پیش است، با این تفاوت که اکنون تمرکز و شدت بیشتری دارد.
بحران انسانی: گستره، آثار و چالش ها
یکی از برجسته ترین وجهه های بحران سودان، بُعد انسانی آن است. به گزارش الجزیره، تا اواخر سال 2025، گزارش ها حاکی از جابه جایی چندین میلیون نفر داخلی و خارجی اند. برای نمونه، در حمله به منطقه دارفور، بیش از 14 میلیون نفر جابه جا شده اند. همچنین واتیکان نیوز گزارش داده بیش از 62 هزار نفر تنها از الفاشر فرار کرده اند. جابه جایی های بزرگ، بار سنگینی بر ساختارهای اقلیمی، بهداشتی و امدادی تحمیل کرده اند.
در میان کسانی که فرار کرده اند، کودکان در معرض سوءتغذیه شدید هستند: بنابر گزارش سازمان پزشکان بدون مرز، هر کودک زیر پنج سال از بین 70 نفری که به یکی از اردوگاه های تاویلا رسیدند، دچار سوءتغذیه حاد بوده است. به علاوه، شیوع وبا، مالاریا و دیگر بیماری های پیش گیری پذیر با کمبود دارو، به سرعت رو به افزایش است. بخش قابل توجهی از بیمارستان ها، کلینیک ها، مدارس و مسیرهای امدادی تخریب شده اند یا دیگر قادر به کار نیستند. مثلاً گزارش هایی از بمباران و حمله به بیمارستان آموزشی مادران (Saudi Maternal Teaching Hospital) در الفاشر وجود دارد. گاردین همچنین ممانعت RSF از ورود کمک های بشردوستانه و ایجاد موانعِ لجستیکی را گزارش داده است. کمبود سوخت، دارو، آب آشامیدنی سالم، سرپناه و امنیت، وضعیت را به سمت «فاجعه کامل انسانی» سوق داده است. نهادهای امدادی هشدار داده اند که اگر مسیرها باز نشوند و اقدامات فوری انجام نشود، احتمال وقوع قحطی گسترده، افزایش قابل توجه مرگ ومیر کودکان و فروپاشی کامل خدمات اجتماعی وجود دارد.
زنان؛ زندگی زیر سایه تبعیض و ترس
در هیچ جنگی زنان در امان نیستند، اما در سودان، رنج آنان ابعاد تازه ای یافته است. بر اساس گزارش دیده بان حقوق و نهادهای محلی زنان در دارفور و خارطوم، خشونت جنسی به ابزاری از جنگ تبدیل شده است. در گزارش دیده بان که در اکتبر 2025 منتشر شد، آمده است: «زنان در اردوگاه های آوارگان در دارفور شمالی به طور سیستماتیک در معرض تجاوز، شکنجه و بردگی جنسی توسط نیروهای RSF و گروه های هم پیمان آنان قرار دارند.» بسیاری از بازماندگان، به دلیل ترس از بی آبرویی یا انتقام، سکوت کرده اند. اما سازمان های امدادی بین المللی تخمین می زنند که دست کم 3 هزار مورد تجاوز جنسی مستند طی شش ماه گذشته رخ داده است؛ آماری که تنها بخش کوچکی از واقعیت را نشان می دهد.
در گزارش میدانی الجزیره از اردوگاه «زمزم» در شمال دارفور، زنی 34 ساله با گریه گفته است: «ما از جنگ فرار کردیم، اما در اردوگاه ها هم امنیت نداریم. شب ها صدای قدم ها می آید، و می دانیم که یکی دیگر از ما نوبتش رسیده است.» زنان در سودان نه تنها قربانی جنگ، بلکه قربانی ساختارهای اجتماعی مردسالار و فروپاشی نظام حمایتی اند. با تعطیلی مدارس و بیمارستان ها، هزاران زن باردار بدون مراقبت های پزشکی زایمان می کنند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، یک زن از هر بیست زن باردار در مناطق درگیر، در اثر خون ریزی یا عفونت جان می بازد. در شهرهای بزرگ، بسیاری از زنان روزی چند کیلومتر پیاده می روند تا آب یا سوخت پیدا کنند؛ سفری که اغلب با خطر تجاوز یا دستگیری همراه است. سازمان «زنان برای عدالت در سودان» (SWJ) اعلام کرده که در برخی مناطق، RSF از تجاوز جنسی به عنوان «ابزار ارعاب سیاسی» علیه جوامع وفادار به ارتش استفاده می کند.
گزارش دیده بان حقوق بشر به نقل از یک زن که در منطقه ای تحت کنترل نیروهای RSF زندگی می کرد، می گوید که ماه ها برای دفاع از خود با چاقوی زیر بالش می خوابید و یک ماما هم گقته که ترس از حملات نیروهای RSF دائمی است: «آنها فقط برای غارت حمله نمی کنند، خانه های خاصی را هدف قرار می دهند زیرا زنان در آنجا هستند. آنها وارد می شوند و زنان و دختران خانه را می خواهند.» در این گزارش آمده است که بسیاری از بازماندگانی که به دنبال پایان دادن به بارداری ناشی از تجاوز جنسی بودند، با موانعی برای انجام این کار مواجه شدند. به گفته این سازمان، مردان و پسران نیز مورد تجاوز جنسی قرار گرفته اند. گزارش دیده بان حقوق بشر با عنوان «خارطوم برای زنان امن نیست» نشان می دهد که زنان و دختربچه های 9 تا 60 ساله مورد خشونت جنسی گسترده ای از جمله تجاوز جنسی، تجاوز گروهی، ازدواج اجباری و ازدواج کودکان قرار گرفته اند. در این گزارش آمده است: «یک پزشک در خارطوم، پایتخت سودان، که برای حمایت از بسیاری از بازماندگان خشونت جنسی در این شهر کار می کند، حال مصیبت بار زنی را که به کلینیک او مراجعه کرده بود، بازگو کرده است؛ زنی که توسط چند نفر از اعضای نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) مورد تجاوز جنسی قرار گرفت. وقتی زن متوجه شد که حامله است، شوهرش او را بیرون انداخت و فرزندان شان را برد. او را در خیابان رها کردند. این دکتر گفت که بازمانده برای سقط جنین آمد، با این امید که به او کمک کنند فرزندانش را بازگرداند اما مدیر بیمارستان با این عمل موافقت نکرد: «ما او را به بیمارستان دیگری ارجاع دادیم، اما آنها نتوانستند این عمل را انجام دهند چون متخصص زنان و زایمان نداشتند. بعد از گذشت چهار ماه از بارداری، مجبور شدیم از او حمایت روانی کنیم تا او شرایط را بپذیرد. این تنها گزینه در دسترس ما بود.»
این گزارش، خشونت جنسی گسترده مربوط به درگیری در چند شهر و روستاهای آن با توجه به تجربیات ارائه دهندگان خدمات به بازماندگان خشونت جنسی، مستند و جزئیات فقدان مراقبت های بهداشتی اضطراری پس از تجاوز، حمایت روانی اجتماعی و سایر خدمات را اعلام کرده است. بین سپتامبر 2023 و فوریه 2024، دیده بان حقوق بشر 42 مصاحبه با ارائه دهندگان خدمات، از جمله کارکنان مراقبت های بهداشتی، همچنین مددکاران اجتماعی، مشاوران، وکلا و داوطلبان انجام داد. 18 ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی گفتند که در مجموع از 262 بازماندگان خشونت جنسی بین آوریل 2023 تا فوریه 2024 مراقبت کرده اند.
چندین ارائه دهنده خدمات گفتند که بازماندگان از گزارش حوادث مربوط به نیروهای مسلح سودان (SAF) می ترسیدند، به ویژه به این دلیل که نگران بودند مقامات همسو با این نیروها، ادعاهای آنها را رد کنند. بسیاری از بازماندگان به ارائه دهندگان پزشکی گفتند که توسط چندین نفر مورد تجاوز قرار گرفته اند که شامل پنج جنگجوی اعضای نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) بوده است. نیروهای RSF همچنین زنان را از خانه ها، خیابان ها و محل های کارشان ربوده و در خانه ها و دیگر مراکزی که در خارطوم و شهرهای نزدیک آن اشغال کرده اند، بازداشت یا حبس کرده اند. اعضای این گروه به زنان مقابل اعضای خانواده شان تجاوز جنسی می کردند که به طور بالقوه انگ و سایر پیامدهای اجتماعی را برای بازماندگان تشدید کرده است: «ما پرونده ای دریافت کردیم که یک مادر و چهار دخترش در مقابل چشم پدر و برادرشان مورد تجاوز قرار گرفتند. آنها نتوانستند خانه خود را ترک کنند. این زنان چندین روز مورد تجاوز مکرر قرار گرفتند. یکی از دختران این خانواده وقتی توانست نزد ما بیاید، باردار بود.»
در میان این همه ویرانی، زنان سودانی بار دیگر نقش ستون جامعه را بازی می کنند. در اردوگاه های آوارگان، آنان مدارس موقتی، درمانگاه های ابتدایی و آشپزخانه های جمعی برپا کرده اند. زنی به نام «صفیه عبدالله»، فعال مدنی از دارفور، در مصاحبه ای با«میدل ایست آی» گفته است: «ما هنوز امید داریم. اگر زنان سودان زنده بمانند، کشور هم زنده می ماند.» همچنین با تمام رنج هایی که زنان سودانی با آن مواجهند، واکنش فعالان و فمینیست های سودانی الهام بخش بوده و سازمان های زن محور و داوطلبان زن ستون فقرات بقا در جامعه اند. آن ها با منابع اندک، در خط مقدم ایستاده اند و به نیازهای زنان پاسخ می دهند، اما به شدت نیازمند حمایت مستقیم و پایدار برای ادامه این تلاش ها هستند.
فعالان، به ویژه نسل جوانی که انقلاب دسامبر 2018 را رهبری کردند، با مداخله فوری و مردمی واکنش نشان می دهند. کمیته های مقاومت پس از گسترش جنگ به سازمان های مردمی وسیع تری به نام «اتاق های اضطراری» تبدیل شده اند. اما حل بحران خشونت جنسی تنها با کمک های بشردوستانه ممکن نیست. به گفته فعالان زنی که با پیش از این با«هم میهن» گفت وگو کرده بودند، مقیاس عظیم جرائم جنسی، نیازمند تدوین یک قرارداد اجتماعی جدید است تا ننگ و سرزنش از دوش بازماندگان برداشته شود. آن ها می گویند باید با نهادها به ویژه رهبری دینی و سنتی وارد گفت وگو شوند و گفتمان عمومی ایجاد کنند که بازمانده را به عنوان قربانی جنایتی بزرگ معرفی کند. کودکان متولدشده از تجاوز نیز باید فضایی از کرامت و ارزش انسانی در جامعه داشته باشند. «نجلاء التوم»، کنشگر سودانی در این باره به «هم میهن» می گوید: «زبان فمینیسم لیبرالی کافی نیست. ما به زبان جدیدی نیاز داریم؛ زبانی که فعالان تحصیلکرده بتوانند مؤثر با جوامع خود در روستاهای جزیره و سنار وارد تعامل شوند. کار واقعی و دشوار در همان گفت وگوهای آرام و شجاعانه درون جوامع در حال انجام است، و تمرکز ما باید آنجا باشد.»
بهداشت و آموزشِ فروپاشید
جنگ، آموزش را به کلی نابود کرده است. گزارش ها نشان از این دارد که بیش از 75 درصد مدارس کشور تعطیل شده اند. کودکان در اردوگاه ها یا کار می کنند یا به گروه های مسلح می پیوندند. طبق گزارش یونیسف، بیش از 1600 کودک توسط گروه های نظامی به خدمت گرفته شده اند. در یکی از گزارش های میدانی دیده بان حقوق بشر آمده است: «در اردوگاه نیالا، پسران نوجوان با وعده غذا و پول به صفوف RSF جذب می شوند. در عوض، دختران نوجوان به کار اجباری یا ازدواج اجباری وادار می شوند.»
سیستم بهداشتی سودان هم تقریباً از هم پاشیده است. از 260 بیمارستان فعال پیش از جنگ، تنها 65 مرکز هنوز به طور محدود فعالیت دارند. قطع برق، نبود دارو و حملات مکرر به مراکز درمانی، باعث شده حتی درمان های ابتدایی مانند زایمان، جراحی یا واکسیناسیون ممکن نباشد. به گفته نماینده سازمان جهانی بهداشت در خارطوم، سودان به مرز فروپاشی کامل نظام سلامت رسیده است. پزشکان یا فرار کرده اند یا ربوده شده اند. در بخش آموزش هم، میلیون ها کودک بدون دسترسی به مدرسه بزرگ می شوند. معلمان بسیاری در صفوف جنگ یا آوارگی هستند و کتابخانه ها و مدارس ویران شده اند. کارشناسان هشدار می دهند که این نسلِ بی سواد و بی خانه، در آینده می تواند آتش جنگ های تازه را شعله ور کند.
بازار