ایرانیان جهان - روزنامه سازندگی / «پیدا و پنهان یک توافق» عنوان یادداشت روز در روزنامه سازندگی به قلم عبدالرضا فرجی‌راد است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
پس از امضای توافقنامه صلح بین الهام علی‌اف و پاشینیان، رئیس‌جمهور ارمنستان در کاخ سفید و با میانجیگری ترامپ، موجی از نگرانی در داخل کشور توسط بعضی مسئولین سابق، اصحاب رسانه و تحلیلگران سیاسی راه افتاد که در مرز شمالی یک بن‌بست ژئوپلیتیکی برای ایران ایجاد گردیده که بعضی از سخنان نیز از صداوسیما پخش شد. این صحبت‌ها در زمانی مطرح شد که به موقع وزارت‌خارجه جمهوری اسلامی و حتی قبل از این تحلیل‌ها، مواضع دولت را در این رابطه اعلام کرد. سخنگوی وزارت‌خارجه ضمن استقبال از توافق صلح بین آذربایجان و ارمنستان نسبت به هرگونه دخالت خارجی در منطقه که موجب اختلاف و تنش شود، هشدار داد. برای روشن شدن بهتر موضوع لازم است به نکاتی اشاره گردد تا مشخص شود این توافقنامه تا چه اندازه به ضرر ایران بوده است:
1. بعد از جنگ 2023 که آذربایجان توانست با حمایت همه‌جانبه ترکیه، اسرائیل و افراد گروه افراطی تحریرالشام بر ارمنستان غلبه کند، توازن نظامی تا حدی به‌هم خورد که باکو از این پیروزی غره گردید. ضمن اینکه زیر بار توافق آتش‌بس نمی‌رفت بر جنوب استان سیونیک ارمنستان هم‌مرز با ایران ادعای ارضی پیدا کرد و خواهان حق حاکمیت بر منطقه را داشت. هدف باکو این بود که با تصرف این منطقه، اتصال جغرافیایی به نخجوان پیدا کند و از طرفی نیز مستقیما به ترکیه از طریق نخجوان وصل شود. با توجه به روابط خاص ایران و آذربایجان و نگرانی از اینکه ممکن است در آینده مسیر ترانزیتی جنوب به شمال ایران با محدودیت روبه‌رو شود، نه تنها مقامات ارشد کشور با این تغییرات ژئوپلیتیکی مخالفت کردند بلکه لشکری را هم به مرز فرستادند تا در صورت اقدامی از سوی باکو با آن مقابله شود. مخالفت‌های پی‌در‌پی ایران باعث شد که ترکیه و آذربایجان روی ایروان کار کنند تا بلکه با دادن امتیازاتی به ارمنستان مثل گشایش فعالیت اقتصادی با ترکیه، ایروان را راضی به تغییرات کنند که خوشبختانه پاشینیان فریب این قول‌ها را نخورد و بر حاکمیت ملی ارمنستان تأکید کرد.
2. اختلافات حل نشده آذربایجان و ارمنستان باعث شد که اتحادیه اروپا واسطه مذاکرات بین ارمنستان و آذربایجان شود تا شاید بتواند دو کشور را راضی کند که قرارداد صلح امضا کنند. البته از آنجایی که امر صلح به خوبی پیش نمی‌رفت، باکو و ایروان توافق کردند که مسأله پیمان صلح از مسأله گذرگاه زنگزور جداگانه مورد بحث قرار گیرد تا سرعت بیشتری به مذاکرات داده شود.
3. در این میان دونالد ترامپ که در کارزار انتخاباتی‌اش قول صلح در اوکراین، ایران و غزه را داده بود از فرصت استفاده کرد و با چند دور مذاکرات محرمانه با دو طرف دارای مناقشه، توافق آنها را به دست آورد که فعلاً توافقنامه صلحی را در کاخ سفید و با میانجیگری ترامپ به امضا برسانند که بعد از امضای توافقنامه، گفت‌وگوهای مربوط به تعیین مرز ادامه یافته تا به یک پیمان صلح با ضمانت اجرایی منجر شود. در این توافقنامه همچنین مساله مسیر زنگزور- که نام آن را مسیر ترامپ گذاشتند- مورد اشاره قرار گرفت؛ بر این اساس که این مسیر 43کیلومتری به یک شرکت آمریکایی 99 ساله اجاره داده شود تا زیرساخت‌های اتوبان و ریلی را با سرمایه‌گذاری خود فراهم کند. در این تفاهم‌نامه قید شده که این شرکت یا کنسرسیوم در ماه‌های آتی، مذاکرات خود را با ارمنستان آغاز می‌کند و حاکمیت این مسیر نیز با ارمنستان خواهد بود.
بازار ![]()
4. واقعیت این است که با این اقدام، فاصله آذربایجان و ارمنستان کاهش یافت ولی هنوز پیمان صلحی بین دو کشور امضا نشده است. هنوز صددرصد نمی‌توان گفت که دو طرف بتوانند به‌زودی پیمان صلحی را به امضا برسانند و مشکلات مرزی خود را حل کنند هر چند که احتمال توافق بالاست.
5. در این توافقنامه ارمنستان نسبت به آذربایجان دست بالا را پیدا کرده است. هم حاکمیت خود را بر استان سیونیک اعمال می‌کند و هم با ورود شرکت سرمایه‌گذار آمریکایی، هزینه مالی پروژه را تأمین می‌کند و هم سالیانه درآمد 30 درصدی را از شرکت آمریکایی دریافت می‌کند که برای اقتصاد ضعیف ارمنستان خیلی اهمیت دارد. از طرفی آذربایجان که خواهان حق حاکمیت بر جنوب استان سیونیک بود، نتوانست نخجوان را به خاک اصلی خودش متصل کند ولی از طریق این مسیر مستقیم به ترکیه وصل می‌شود و مسیر ایران را کنار می‌زند.
6. اینکه در داخل کشورمان تحلیل می‌شود با این توافقنامه، ناتو در کنار مرز ما مستقر می‌شود، اغراق‌آمیز است و یا اینکه شرکت آمریکایی باعث نفوذ آمریکا در منطقه می‌شود و مزاحمتی برای مسیر ترانزیتی ایران ایجاد می‌کند، جای بحث دارد. اولاً ناتو یک بار در افغانستان مشارکت کرد که اکثر کشورها از این دخالت پشیمان شدند؛ به طوری که بعد از حمله آمریکا به عراق، آمریکا نتوانست کشورهای ناتو را راضی کند که در عراق نقش بازی کنند. در آن زمان هم گفته شد که وظیفه ناتو این است که از امنیت اروپا در مقابل روسیه دفاع کند و در جنگ اوکراین نیز نقش خود را به خوبی بازی کرد.
7. در صورت امضای قرارداد بین ارمنستان و شرکت آمریکایی که به ماه‌های آینده موکول شده از حالا باید با دولت ارمنستان وارد گفت‌وگو شد تا هر شرکتی که مدیریت این مسیر را به عهده می‌گیرد در قرارداد قید شود که حق مسدود کردن و یا مزاحمت برای مسیر ترانزیتی جنوبی- شمالی ایران را ندارد. حتی نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که قرار است یک مسیر ریلی از ایران به سمت استان سیونیک کشیده شود که پس از امضای توافقنامه، این خود یک نوع اطمینان‌دهی به ایران تلقی می‌شود.
8. در حالی که جمهوری اسلامی ایران خود اعلام کرده که در صورت توافق آمریکا، ایران حاضر است غنی‌سازی را در قالب یک کنسرسیوم که آمریکا نیز عضوش باشد، ادامه دهد و یا مانعی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران وجود نخواهد داشت این میزان تبلیغات منفی برای حضور احتمالی یک شرکت آمریکایی در ارمنستان به صلاح نیست و می‌تواند ما را در انزوا قرار دهد. ایران باید از طریق ارمنستان ضمانت بگیرد که مسیر جنوبی- شمالی مورد اختلال قرار نمی‌گیرد.
9. آنچه مسلم است، ایران باید از طریق مذاکرات بر تحریم‌ها غلبه کند. روند فعلی با این تورم سرسام‌آور و ناترازی‌ها برای مدت طولانی نمی‌تواند ادامه پیدا کند. توافق و رفع تحریم‌ها می‌تواند، باعث شود که ایران هم در تحولات اقتصادی قفقاز جنوبی و حتی استفاده از این مسیر بهره ببرد. هر چند حضور یک شرکت آمریکایی موجب نگرانی بعضی‌ها در داخل کشور شده است ولی مطمئن هستم که نه آذربایجان، نه اسراییل و نه ترکیه از این توافقنامه دست‌ساز ترامپ از ته دل راضی نیستند. این هم می‌تواند یک امتیازی برای ایران باشد که باکو نمی‌تواند، حاکمیت خود را بر جنوب سیونیک اعمال کند و این ارمنستان خواهد بود که کاملاً بر استان سیونیک خود تسلط خواهد داشت. خواسته‌ای که برای ایران از ابتدا مورد توجه بوده است.