ایرانیان جهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
با نزدیک‌تر شدن به مهلت پایانی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، رسانه‌ها و صاحب‌نظران حوزه دیپلماسی بر سر این نکته توافق دارند که وضعیت برنامه اتمی ایران می‌تواند هم مسیر مذاکره را پیش بگیرد و هم این امکان وجود دارد که اوضاع از کنترل خارج شده و به سمت تنش پیش برود. پیچ‌و‌خم‌های متعدد این موضوع و گستره فراگیر دشواری‌ها سبب شده که کمتر از چند هفته مانده به نهایی‌شدن فعال‌سازی مکانیسم ماشه، از تب‌وتاب تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها درباره ایستگاه پایانی این پرونده کاسته نشود. شماری از تحلیلگران در این زمینه بر اهمیت ایجاد فضای تنفس دیپلماتیک تاکید دارند و برخی دیگر بر طبل ملتهب کردن هرچه بیشتر اوضاع می‌کوبند.
نقطه‌عطف پرونده ایران
روزنامه دیلی صباح ترکیه روز 17 سپتامبر طی گزارشی عنوان کرد که ادامه تنش‌ها میان تهران و بروکسل بر سر برنامه هسته‌ای، خطر افزایش تنش‌ها در خاورمیانه را بالا برده است. این روزنامه گزارش داد که آغاز فرآیند فعال‌سازی اسنپ‌بک از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام فاز جدیدی را در زمینه بحران‌های امنیتی و حوزه انرژی منطقه گشوده است و می‌تواند اوضاع را به سمت‌وسویی جبران‌ناپذیر بکشاند.
دیلی صباح گزارش داد که از ژوئن سال جاری میلادی به این سو و پس از تجاوز 12روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران و در نتیجه تغییر چارچوب همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جهان شاهد بحرانی امنیتی و دیپلماتیک بوده که با گذر زمان مدام بر پیچیدگی آن نیز افزوده می‌شود. این روزنامه چاپ ترکیه در ادامه عنوان کرد: جامعه بین‌الملل پس از فرازوفرودهای فراوان بالاخره توانست راهکاری برای حل وضعیت برنامه اتمی ایران پیدا کند و امضای برجام در سال 2015 نتیجه تلاش‌های دیپلماتیک در این مسیر بود. با این همه، در سال 2018، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به‌شکلی یک‌جانبه و با خروج از برنامه جامع اقدام مشترک این آرامش را بر هم زد.
در گزارش دیلی صبح آمده است: با توجه به اتمام مهلت فعال‌سازی مکانیسم ماشه در 18 اکتبر، چنین به نظر می‌رسد که اروپا بنا دارد آخرین کارت خود را برای پیشبرد برنامه هسته‌ای ایران به سمتوسوی مطلوب خود بهره ببرد. با این همه، این اقدام بیش از هر چیز نشانگر ماهیت شکننده و حساس این پرونده است. در‌عین‌حال، باید در نظر گرفت که بازگشت تحریمهای شورای امنیت می‌تواند بر ناآرامی‌ها در بازارهای مالی بیفزاید که تا همین جای کار هم در پی تحرکات اسرائیل در منطقه وضعیت مطلوبی را تجربه نمی‌کند.
این روزنامه چاپ ترکیه در ادامه عنوان کرد که اصرار اروپا بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند همچون شمشیری دولبه عمل کرده و از یک سو به حل‌وفصل یا دستکم فرصت بیشتر برای فیصله این وضعیت بینجامد؛ اما از سوی دیگر، این استراتژی می‌تواند نتیجه عکس داده و به نزاع‌های جدید و فراگیرتر در منطقه و جهان دامن بزند.
توافق یا تعارض؟
در همین راستا، انستیتو خاورمیانه طی نشستی در تاریخ 16سپتامبر، با حضور الن ایر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، و راس هریسون، پژوهشگر برتر این موسسه، آخرین تحولات در پرونده اتمی ایران و سناریوهای گوناگون پیش رو در این زمینه را به بحث و بررسی گذاشت. الن ایر در این نشست عنوان کرد که وضعیت فعلی پرونده هسته‌ای ایران یادآور قانون اصلی مکانیک کوانتوم است که در آن هیچ برآیند ازپیش‌معینی وجود ندارد و هر زمان ممکن است اوضاع به سمتوسوی متفاوتی میل پیدا کند. ایر در ادامه عنوان کرد: اساسا برجام مدت‌ها بود که دیگر معنا و کارآیی لازم را نداشت و می‌توان این‌طور گفت که تلاش اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک چه‌بسا تلاشی است برای ورود مجدد به کانال دیپلماسی.
سخنگوی فارسی‌زبان پیشین وزارت خارجه آمریکا در ادامه تبیین کرد: امضای توافق قاهره میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و فعالیت‌های گسترده دیپلماتیک اخیر خود نشان از آن دارد که تهران نیز بیشتر به گفت‌وگو و حل مسالمت‌آمیز تنش‌ها گرایش دارد. با این همه، این بدان معنا نیست که ایران بنا دارد از خطوط قرمز خود عقب‌نشینی کند. با این همه، نمی‌توان منکر شد که پنجره دیپلماسی بسیار محدود است.
طی این نشست، راس هریسون نیز عنوان کرد که فعال‌سازی اسنپ‌بک می‌تواند آغازگر و همزمان نقطه پایانی بر مسیرهای دیپلماتیک باشد و نتیجه نهایی به تحولات روزها و هفته‌های آتی بستگی دارد. این پژوهشگر در ادامه عنوان کرد: آنچه کل این چرخه پرتنش را آغاز کرد، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام بود. پژوهشگر ارشد انستیتو خاورمیانه در ادامه عنوان کرد: از سوی دیگر، اکنون شاهد تغییر در سیاست کاخ سفید در قبال برنامه اتمی ایران هستیم. اگر به تاریخ نگاهی بیندازیم، متوجه این تغییر سیاست می‌شویم. در سال‌های 2012 و 2013، آمریکا عملا حق ایران برای غنی‌سازی اتمی را به رسمیت شناخت و تنها تاکید داشت که این غنی‌سازی نباید در ابعاد و درصدهای بالا انجام شود. اما امسال، آن هم در میانه دور جدید مذاکرات تهران-واشنگتن، کاخ سفید اعلام کرد که ایران باید غنی‌سازی خود را به صفر برساند. این را نیز باید در نظر گرفت که ایران بارها تاکید کرده که از موضع اصلی خود که ادامه فرآیند غنی‌سازی است عقب‌نشینی نخواهد کرد.
حاضران این نشست در ادامه تبیین کردند که رویکرد تنش‌زای اسرائیل نیز عامل دیگری است که به پیچیده‌تر شدن وضعیت می‌انجامد. بر این اساس، تجاوز اسرائیل به ایران در میانه مذاکرات با آمریکا و همچنین حمله اخیر این رژیم به دوحه قطر برای هدف قرار دادن رهبران حماس، خود نشان از آن دارد که تل‌آویو به‌عنوان عامل بی‌نظمی می‌تواند بحران موجود را عمیق‌تر کرده و در نتیجه باید مراقب بود که از رسیدن اوضاع به این نقطه جلوگیری کرد.
پس از قاهره
توافق میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصر از نظر بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌ها، فرصتی برای بازگشت مجدد به مسیر دیپلماسی میان تهران و غرب تلقی می‌شود. بر این اساس، انتظار می‌رود این موافقت‌نامه بتواند بستری برای پیشبرد مسالمت‌آمیز وضعیت را فراهم کند؛ هرچند که برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که واکنش اروپا به معاهده قاهره می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که چه‌بسا بروکسل بر تحقق خواسته‌های خود اصرار داشته و حاضر نیست از موضع خود پایین بیاید.
در همین رابطه، روزنامه الاخبار، چاپ بیروت، 15سپتامبر طی گزارشی عنوان کرد که پس از امضای توافق قاهره، سه سناریو برای برنامه هسته‌ای ایران متصور است: نخست آنکه پیش از فعال‌سازی نهایی مکانیسم ماشه می‌توان شاهد بهبود روابط میان تهران و بروکسل بود، امری که می‌تواند آغازگر مجدد فرآیند سراسر دیپلماتیک برای حل معمای اتمی ایران باشد. سناریوی دوم آن بوده که این تلاش‌ها راه به جایی نبرده و دست‌آخر تحریمهای سازمان ملل مجددا علیه ایران اعمال شود. الاخبار گزارش داد که این گزینه می‌تواند تلاش‌ها برای حل دیپلماتیک بحران را به بن‌بست بکشاند و اوضاع را به سمتوسوی نامناسبی بکشاند. بنا به گزارش الاخبار، این سناریو نه مطلوب ایران است و نه طرف‌های غربی از آن سود می‌برند، هرچند که نمی‌توان به واقعیت پیوستن آن را نادیده گرفت.
سناریوی سومی که الاخبار در گزارش خود به تصویر می‌کشد، تمدید مهلت اسنپ‌بک است. این روزنامه لبنانی عنوان کرد که این گزینه چه‌بسا محتمل‌ترین و ممکن‌ترین امکان در وضعیت پیش رو باشد و توافق قاهره را می‌توان سنگ‌بنای پیشبرد این سناریو دانست، به‌ویژه از آن جهت که بروکسل بر بازگشت ایران به چارچوب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید داشت.
از سوی دیگر، مجله فارن افرز در تاریخ 17سپتامبر با اشاره به سفر اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به چین طی گزارشی عنوان کرد که فشار بیش از حد غرب می‌تواند سبب شود که تهران به این نتیجه برسد که حرکت هرچه بیشتر به سمت بلوک چین، یگانه مسیر برای رهایی از وضعیت فعلی است. این مجله گزارش داد که همکاری نظامی و استراتژیک میان ایران و چین می‌تواند در میان‌مدت موضع تهران را در قبال غرب مستحکم‌تر کند و سبب شود که این کشور بتواند در مذاکرات احتمالی آتی با آمریکا و متحدانش دست بالاتری داشته باشد.
با نزدیک‌تر شدن به مهلت پایانی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به نظر می‌رسد رسانه‌ها و صاحب‌نظران حوزه دیپلماسی بر سر این نکته توافق دارند که امکان غلتیدن وضعیت برنامه اتمی ایران به سوی گفت‌وگو یا مخاصمه به یک اندازه بالاست و نتیجه نهایی به ادامه اقدام‌های بازیگران دخیل در این پرونده وابسته است.
بازار ![]()