ایرانیان جهان - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره تاثیرات امضای سند مشترک ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید برای ایران، به خبرنگار هم‌میهن گفت: «این موضوع، یک مسئله تک‌بعدی نیست. آنچه در واشنگتن بر سر آن تفاهم شد، فراتر از یک کریدور است. مجموعه‌ای از راه‌های مواصلاتی خواهد بود. این موضوع را نباید صرفاً از زاویه ژئوپلیتیک نگاه کنیم. نگاه تک‌بعدی به این موضوع تحلیل دقیقی به ما نمی‌دهد. زمانی برخی دوستان معتقد بودند که اتصال این خطوط از طریق ژئوپلیتیک امکان‌پذیر نیست و هیچ وقت وجود ندارد. الان هم تلاش می‌کنند موضوع را صرفاً در این حوزه جلوه دهند. آنچه در قفقاز جنوبی رخ می‌دهد، مجموعه‌ای از بازی‌های قدرت‌های بزرگ یعنی آمریکا، چین، روسیه و قدرت‌های منطقه‌ای یعنی ایران، ترکیه و قدرت‌های قفقاز جنوبی یعنی ارمنستان و آذربایجان است. آنچه امروز به نتیجه رسید، از حدود پنج سال قبل شروع شده بود: افول قدرت روسیه، افزایش نفوذ چین در آسیای مرکزی و قفقاز، تلاش اروپا برای ایجاد کریدور میانی، افزایش قدرت آذربایجان، به قدرت رسیدن جریان طرفدار نزدیکی به غرب در ارمنستان و تحولاتی که در ترکیه رخ داد.»
او ادامه داد: «اگر بخواهیم از زاویه ایران به موضوع نگاه کنیم، صرفاً با یک بازیگر مثل روسیه یا آمریکا مواجه نیستیم. صحنه‌ای پیچیده از تعاملات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ی را می‌بینیم. در نهایت برآیند اراده خاص و توانایی همه بازیگران به آن نقطه‌ای رسید که روز جمعه در کاخ سفید شاهدش بودیم. آمریکا از این فضا استفاده کرد و مسئله را به سرانجام رساند. واشنگتن تلاش می‌کند که از این طریق حضور و نفوذ خود را در قفقاز، آسیای مرکزی و در نهایت کریدور میانی افزایش دهد.»
قهرمانپور تاکید کرد: «همانطور که می‌دانید واکنش وزارت خارجه روسیه به این موضوع تند نبود. همانطور که وزارت خارجه ایران به موضوع واکنش تندی نشان نداد. این نشان می‌دهد که تهران و مسکو هر دو برای این موضوع آماده بودند. خبرهایی هم داشتیم که نشان می‌داد ارمنی‌ها طرح چهارراه صلح را پیشتر با ایران، روسیه و ترکیه مطرح کرده بودند.»
این کارشناس حوزه بین‌الملل در پاسخ به این سوال که واکنش ایران به این رخداد چه باید باشد، گفت: «قبل از «چه باید کرد» باید ببینیم «چه می‌توان کرد». وقتی روسیه به عنوان بازیگر اصلی قفقاز جنوبی طی 100 سال گذشته موضع نرمی اتخاذ می‌کند، به این جمع‌بندی رسیده که کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد. آنجا بازی یک کشور نیست که بتوان آن را به هم زد. مجموعه‌ای از تعاملات میان کشورها از آمریکا تا اروپا و چین در این منطقه شکل گرفته که هر کدام از باز شدن این محورهای مواصلاتی منافع دارند. حتی خود روسیه هم در باز شدن این محور منافع دارد و می‌تواند تحریم‌های غرب را دور بزند.
ارمنستان به عنوان بازیگر اصلی نهایتاً به این جمع‌بندی رسید که تصمیم بگیرد. چون پیش از این قادر به تصمیم‌گیری نبودند. این کشورها به لحاظ حقوق بین‌الملل حاکمیت دارند، عضو سازمان ملل هستند و هرگونه اظهارنظری که تصمیم‌های مستقل آن‌ها را زیر سوال ببرد، به لحاظ حقوقی مناسب نیست. به لحاظ سیاسی هم باعث بی‌اعتمادی می‌شود. روسیه که موضع نرمی اتخاذ کرد، خود عامل آتش‌بس بین آذربایجان و ارمنستان با توافق 12 ماده‌ای بود که این کریدور در آن ذکر شده بود. روسیه با کریدور زنگزور مشکلی ندارد، می‌گوید باید تحت نظر من باشد. در نهایت هم نتوانست ائتلافی برای حل این مشکل پیدا کند. ما هم باید ببینیم چه ائتلافی داریم با کدام ائتلاف می‌توانیم کار کنیم. وقتی روسیه به تنهایی نمی‌تواند، دیگر بازیگران منطقه‌ای هم این توان را ندارند که بازی را به هم بزنند.»
قهرمانپور تاکید کرد: «ما باید به فکر منافع خودمان باشیم. توان بر هم زدن این بازی بزرگ را نداریم. ما باید تلاش بکنیم که منافع خود را از این تغییرات به دست بیاوریم. اگر مسیر مواصلاتی باز می‌شود، از آن برای تجارت استفاده کنیم. می‌خواهیم راه آذربایجان به نخجوان از طریق ایران را همچنان باز نگه داریم و جذاب بماند؟ امتیازاتی بدهیم، تعامل کنیم و از مزایای ناشی از اتفاقات جدید بهره‌مند شویم. اگر بخواهیم سراغ این برویم که ما در آنجا نفوذ تاریخی و تمدنی داریم و چنین نگاهی داشته باشیم، به افکار عمومی بگوییم آنجا برای ماست و بازیگر هستیم، یک فانتزی بیشتر نیست. در سیاست بین‌الملل کار به این صورت جلو نخواهد رفت. هم روسیه و هم ایران برای این کار آماده بودند. اگر هم می‌توانستند جلوی آن را بگیرند، می‌گرفتند. پس زمانی که نتوانستند، ما باید از تهدید بیشتر و آسیب دیدن بیشتر منافع خود جلوگیری کنیم. باید دید این تغییرات چه نفعی برای ما دارد. می‌توانیم با چین، روسیه و ترکیه کار کنیم. با بریتانیا و فرانسه مشکلات کمتری داریم. لذا اگر به قول آقای ولایتی یا دیگران بخواهیم موضوع را امنیتی کنیم، تجربه نشان می‌دهد این مسیر امنیتی‌سازی به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.»
بازار ![]()
محسن صالحی خواه